Απομακρύνεται η Τουρκία από τη Δύση;

Sophie Shihab-Le Monde
Αν υπάρχει ένα ερώτημα που κεντρίζει τους Τούρκους αυτές τις ημέρες, είναι εκείνο που τίθεται πάλι στο εξωτερικό σε συνέχεια των κρίσεων με το Ισραήλ και το Ιράν που έβαλε την Άγκυρα να αντιτίθεται με τους παραδοσιακούς συμμάχους της: : « Εγκαταλείπει ο τουρκικός πυλώνας τη Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες για τη Δαμασκό και τη Τεχεράνη; Προχωρεί προς τον ισλαμισμό;»

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ
1923
Ο Μουσταφά Κεμάλ γίνεται πρόεδρος της Δημοκρατίας. Δημιουργεί το κόμμα Λαικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP), κόμμα εθνικιστικό και λαικό.

1949
Η Τουρκία αναγνωρίζει το κράτος του Ισραήλ.

1952
Η Τουρκία προσχωρεί στο ΝΑΤΟ.

1960
Στρατιωτικό πραξικόπημα.

1980
Νέο στρατιωτικό πραξικόπημα. Η καταστολή χτυπάει την άκρα αριστερά και τους Κούρδους, αλλά διατηρεί τους υπέρ-εθνικιστές.

1994
Άνοδος των ισλαμιστών του Κόμματος της Ευημερίας (Refah).

1996
Έναρξη ισχύος της τελωνειακής ένωσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και της Τουρκίας. Η Τουρκία και το Ισραήλ υπογράφουν τρεις συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας. Τον Μάρτιο, υπέγραψαν μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου.

1999
Η Ευρωπαϊκή Σύνοδος Κορυφής του Ελσίνκι αναγνωρίζει το καθεστώς υποψηφιότητας της Τουρκίας της ΕΕ.

2002
Το μετριοπαθή ισλαμικό κόμμα AKP κερδίζει τις βουλευτικές εκλογές.

2009
Στο Νταβός, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν καταγγέλλει την ισραηλινή στρατιωτική επιχείρηση στη Γάζα, Δεκέμβριο 2008-Ιανουάριο 2009.

31 Μάιου 2010
Επίθεση Ισραηλινών στρατευμάτων εναντίον του Marmara Mavi.

Οι Τούρκοι ηγέτες, προερχόμενοι από ισλαμικό κόμμα, εξαγριώνονται Αφοσιωμένοι στις "οικουμενικές αξίες" και δυναμωμένοι από τις εκλογικές τους επιτυχίες από το 2002, αρνούνται οποιαδήποτε αλλαγή κατεύθυνσης στην εξωτερική πολιτική, υπενθυμίζοντας ότι μπορούσαν, σε αντίθεση με τους κεμαλιστές προκατόχους τους, να επισπεύσουν τις μεταρρυθμίσεις για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Επιβεβαιώνουν σήμερα - τουλάχιστον στους Ευρωπαίους συνομιλητές τους - ότι αυτή η ένταξη, μια διαδικασία όμως κοντά στο μηδέν, "παραμένει η προτεραιότητά τους".

Η υποστήριξη της τουρκικής κυβέρνησης στο στολίσκο για την ελεύθερη Γάζα.
Εξηγώντας μια τέτοια επιμονή, εκπληκτική μετά των Γάλλο-γερμανικών αρνήσεων μετά των κρίσεων στην Ευρώπη και το αυξανόμενο βάρος της Ασίας, ο Mehmet Ali Birand, ο γνωστός Τούρκος αρθρογράφος διαβεβαιώνει ότι αυτοί οι ηγέτες "γνωρίζουν πολύ καλά ότι είναι άσκοπο να εγκαταλείπουν την Δύση προς την Ανατολή, διότι οι Άραβες και άλλοι μουσουλμάνοι δεν θα ήταν περισσότερο προσελκυσμένοι από μια μη-υποψήφια Τουρκία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που θα φώναζε, θα ούρλιαζε, θα είχε μια αδύναμη οικονομία και θα ελεγχόταν από ένα ριζικό Ισλάμ".

Μέχρι στιγμής όμως, ο πρωθυπουργός, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, παραμένει υποστηρικτής των θορυβωδών δηλώσεων και τολμά να καταγγείλει τους επικριτές του ως "πράκτορες μιας κακόβουλης προπαγάνδας" από τη Τελ-Αβίβ. Διότι το Ισραήλ, μετά από τη εύρη καταδίκη του για τη δολοφονική επιδρομή στις 31 Μαΐου κατά του Marmara Mavi, το τουρκικό πλοίο δρομολογημένο προς τη λωρίδα της Γάζας, επωφελήθηκε από μια μηδιατική αντεπίθεση, κατηγορώντας το καθεστώς της Αγκύρας να έχει συμμαχήσει με τους τρομοκράτες της Χαμάς".

Οι φόβοι της Δύσης.
Η υποστήριξη της τουρκικής κυβέρνησης στο ΗΗΙ,(η ισλαμική ΜΚΟ συνοργανώτρια του στολίσκου για τη Γάζα), είναι αδιαμφισβήτητη και πολλοί που την θεωρούν να είναι υπό τον άμεσο έλεγχο των τουρκικών υπηρεσιών. Αλλά ο κ. Ερντογάν δεν έπαψε να ελπίζει να προσελκύσει τη Χαμάς στο πολιτικό παιχνίδι, υπενθυμίζοντας ότι ο Γιασέρ Αραφάταποκαλούνταν τρομοκράτης πριν λάβει το βραβείο Νόμπελ ειρήνης...

Δέκα ημέρες μετά την υπόθεση της επίθεσης του Ισραηλινού στρατού εναντίον του στολίσκου, το "όχι" της Τουρκίας κατά των νέων κυρώσεων του ΟΗΕ κατά του Ιράν, έχει ενισχύσει τους φόβους της Δύσης οτι έχει χάσει ένα πολύτιμο σύμμαχο - στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και αλλού. Ο κ. Ερντογάν, από τη πλευρά του, δηλώνει ότι οι μόνοι που ανησυχούν είναι αυτοί που "είναι ανίκανοι να κατανοήσουν το νέο ρόλο της Τουρκίας, και της πολύπλευρης εξωτερικής πολιτικής της".

Μια διπλωματία χωρίς κομπλέξ
Διότι εάν δεν υπάρχει αλλαγή άξονα - "θα έπρεπε πρώτα να υπάρχει τέτοιος άξονας", λένε εκείνοι που γνωρίζουν τα προβλήματα με το ΝΑΤΟ και με την Ευρωπαϊκή Ένωση - υπάρχει μια νέα τουρκική διπλωματία: χωρίς κόμπλεξ, νέα, αδέσμευτη, ακόμα και «Γκωλική». Είναι το αποτέλεσμα του τέλους του ψυχρού πολέμου που απομόνωνε την Τουρκία από τους γείτονες της, όπως και του εκδημοκρατισμού και της οικονομίας της αγοράς που αποτέλεσαν νίκη στο εσωτερικό της χώρας σε βάρος της εξουσίας του στρατού.

Ήδη το 2003, το τουρκικό Κοινοβούλιο είχε πει όχι στη διέλευση των αμερικανικών στρατευμάτων προς το Ιράκ, προκαλώντας μια μεγάλη κρίση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ το AKP, το κόμμα που μόλις είχε έρθει στην εξουσία, δεν είχε σχέση με αυτή την απόφαση. Κατάφερε να τη ξεπεράσει, και προσπαθεί να κάνει το ίδιο τώρα με τη Ουάσινγκτον για τη τρέχουσα κρίση.

Χωρίς να απαρνηθεί τις επιλογές του, από εδώ και τώρα καθορισμένες από τον υπερκινητικό Υπουργό Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου: πρώτα, να αναπτύξει μια ζώνη "σταθερότητα και συνεργασία με όλους τους γείτονές", επομένως συμπεριλαμβανόμενα η Συρία και το Ιράν. Ο κ. Αχμέτ Νταβούτογλου τολμά να εφαρμόσει μια διπλωματία "Νότου-Νότου" στο καυτό φάκελο του Ιράν. Αλλά διαβεβαιώνει ότι πράττει με την ενθάρρυνση της Ουάσινγκτον. Διωγμένος, χαρακτηρισμένος ως αφελής, επιμένει να συνεργάζεται με τη Δύση, σε αντίθεση με τις παλαιές πρακτικές των αδέσμευτων.

Τα ζωτικά συμφέροντα της Άγκυρας.
Ο Πρόεδρος, Abdullah Gül, αναγνώρισε έξαλλου το βάσιμο των Δυτικών επιφυλάξεων σχετικά με τη συμφωνία Ιραν-Βραζιλίας-Τουρκίας, δηλώνοντας στη Le Monde ότι δεν "είναι η λύση του προβλήματος, αλλά ένα βήμα για τη δημιουργία εμπιστοσύνης" για να υπάρξει συνέχεια στις διαπραγματεύσεις Όχι από συμπάθεια για το Ιράν, ("ιστορικός αντίπαλος των Τούρκων", υπενθυμίζει ο εμπειρογνώμονας Ali Kazancigil,) αλλά επειδή διακυβεύονται τα ζωτικά συμφέροντα της: η Τουρκία θα ήταν στη πρώτη γραμμή σε περίπτωση πολέμου κατά του Ιράν και κομμένη από το δεύτερο προμηθευτή αερίου της, μετά από τη Ρωσία.

Η προσέγγιση της Άγκυρας με αυτό τον άλλον ιστορικόν εχθρό, που είναι η Μόσχα υπαγορεύεται επίσης από την απόλυτη εξάρτηση της από το ρωσικό φυσικό αέριο. "Δεν μπορεί να κατηγορούν το AKP ότι έχει παραδοθεί, στην περίπτωση αυτή, στις μουσουλμανικές τάσεις του...", παρατηρεί ο Soli Ozel, πολιτικολόγος από το πανεπιστήμιο Bilgi.

Η αυξανόμενη συμμετοχή της στις περιφερειακές υποθέσεις πριν από όλα υπαγορεύεται από τα συμφέροντά της και πρέπει να θεωρείται ως τέτοια". Το μαρτυρεί ο αριθμός των επιχειρηματιών στα επίσημα ταξίδια. Ο Νταβούτογλου έχει επισκεφθεί πάνω από 100 χώρες σε ένα χρόνο, έως την Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική – νέες ζώνες για τους Τούρκους, όπου μόνο προηγήθηκαν οι εκπαιδευτικοί της οργάνωσης του Fethullah Gülen, ενεργή στην Τουρκία και στο εξωτερικό.

Διαφωνίες στην κυβέρνηση.
Αυτός ο μετριοπαθής μουσουλμάνος, φίλος των ΗΠΑ όπου διαμένει, εξέπληξε τους Τούρκους με τη κριτική του για τη δράση της ΗΗΙ. Οι επιφυλάξεις από έναν σημαίνοντα άνθρωπο από τότε που βρίσκεται στην εξορία, έχουν βοηθήσει να ηρεμήσει ο κόσμος φέρνοντας όμως στο φώς της δημοσιότητας και τις διαφωνίες μέσα στη κυβέρνηση. Αυτό, ενώ στην Τουρκία, άρχισε να υπάρχει ανησυχία για τους κίνδυνους αποκλίσεων (λόγω της ρητορικής του κ. Ερντογάν) και να λένε πολλοί ότι το κουρδικό ζήτημα ήταν πιθανώς πιο επείγων από εκείνο της Γάζας.

Έτσι, «που πάει η Τουρκία;». Τα πάντα εξαρτώνται από τις προσεχείς εκλογές του 2011 – αν δεν γίνουν πιο νωρίς το φθνόπωρο. Ο απειλούμενος με ήττα για πρώτη φορά πρωθυπουργός θα μπορούσε να επιδιώξει να ανεβάσει το στοίχημα. Αλλά μια νέα κυβέρνηση θα ήταν σίγουρα πιο εθνικιστική ακόμη, αν δεν είναι ισλαμική. Γεγονός που, κατά της άποψης των καλύτερων παρατηρητών, αποτελεί ένα μεγαλύτερο κίνδυνο.

«Είναι επομένως πιο αναγκαίο από ποτέ να πάψει κανείς να αναρωτηθεί πού πηγαίνει η Τουρκία, για να δεσμευθεί μαζί της, επειδή ο καιρός που θα μπορούσε κανείς να αγνοήσει τους αναδυόμενους νέους παίκτες έχει τελειώσει», προειδοποιεί ένας ευρωπαϊκός διπλωμάτης.

*Η Sophie Shihab είναι μεγάλη δημοσιογράφος στη καθημερινή εφημερίδα Le Monde, όπου είναι κυρίως ειδική για τη Ρωσία. Στη δεκαετία του 90 είχε σταλεί σαν ειδική απεσταλμένη της εφημερίδας στη Μόσχα. Κάλυψε το πρώτο πόλεμο της Τσετσενίας και την αρχή του δεύτερου. Ήταν μία από τους σπάνιους δημοσιογράφους που συνέχιζε να πάει τακτικά στη Τσετσενία μετά το 1999, παρά το κλείσιμο των συνόρων.


Μεταφράστηκε από τα γαλλικά από C.H. για το Ινφογνώμων Πολιτικά.