Εξευρωπαϊσμός με το ζόρι

Του Kevin Featherstone*

Πρέπει να προσέχει κανείς τι εύχεται, γιατί μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Το έθνος που έδωσε στην Ευρώπη το όνομά της και επί δύο δεκαετίες υποστήριξε με σθένος το πρόταγμα της ενοποίησης, τώρα τίθεται υπό την κηδεμονία της Ε.Ε. Κανένα άλλο κράτος–μέλος της Ενωσης δεν έγινε αποδέκτης τόσο μεγάλων δανείων όσο η Ελλάδα, αλλά και από κανένα δεν ζητήθηκαν τόσο συγκεκριμένα πράγματα και υπό τόσο στενή επιτήρηση. Παρατηρούμε δηλαδή μια πρωτοφανή σε ένταση επίδραση της Ευρωπαϊκής Ενωσης πάνω στην Ελλάδα: έναν «Uber» εξευρωπαϊσμό.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι οι υπουργοί της κυβέρνησης συμφώνησαν ότι η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος θα έχει τη μορφή που περιγράφεται στο Μνημόνιο που υπέγραψαν με την Ε.Ε. και το ΔΝΤ, αντί να ακολουθήσουν το δικό τους ένστικτο, που υπαγόρευε πιο σταδιακές αλλαγές. Απλώς αποδέχθηκαν το αναπόφευκτο: επί της αρχής, η σχετική συζήτηση δεν θα έπρεπε να έχει διαρκέσει πάνω από πέντε λεπτά.

Τη δεκαετία του 1990, ο καλός μου φίλος Τάκης Ιωακειμίδης συνέκρινε σε μελέτη του τους διαφορετικούς τύπους εξευρωπαϊσμού που γνώρισε η Ελλάδα. Η χώρα πέρασε από μία περίοδο κατά την οποία ο εξευρωπαϊσμός βιώθηκε μόνο ως μια εξωτερική επίδραση (τη δεκαετία του 1980), σε μια περίοδο στη διάρκεια της οποίας ο εξευρωπαϊσμός έγινε ο βασικός άξονας πολιτικής μιας ολόκληρης κυβέρνησης (η περίοδος Σημίτη). Σήμερα, η Ελλάδα μαθαίνει και τον εξευρωπαϊσμό που επιβάλλεται με το ζόρι. Στο εσωτερικό μέτωπο, η επιβολή αυτή ενέχει δύο κινδύνους: Είτε να χάσει η κυβέρνηση το θάρρος της και να καταρρεύσει είτε οι κοινωνικές αντιδράσεις να γίνουν τόσο έντονες, ώστε να της είναι αδύνατο να κυβερνήσει. Μέχρι σήμερα, πάντως, οφείλουμε να της αναγνωρίσουμε ότι υπηρετεί το εθνικό συμφέρον, παρά το πολιτικό κόστος που πιθανότατα θα έχουν οι κινήσεις της. Φυσικά, αν τα πράγματα ξεφύγουν, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ανασχηματισμού ή της δημιουργίας κυβέρνησης συνασπισμού. Με δεδομένη την αντιφατική στάση που κράτησε ο κ. Σαμαράς στο θέμα του μνημονίου με την Ε.Ε. και το ΔΝΤ, το σενάριο συμμετοχής της κ. Μπακογιάννη (με ή χωρίς δικό της κόμμα) σε μια κυβέρνηση συνεργασίας ίσως αποδεχτεί μια έξυπνη κίνηση του κ. Παπανδρέου, ιδίως αν η δική του κυβέρνηση χάσει τον βηματισμό της.

Επίσης, η επιβολή βορειοευρωπαϊκής πειθαρχίας σε μια χώρα που δεν διαθέτει το δίχτυ κοινωνικής προστασίας, ενέχει κοινωνικούς κινδύνους. Οι αλλεπάλληλες απεργίες, οι οποίες ενίοτε συνοδεύονται και από θλιβερά γεγονότα, δημιουργούν ένα κλίμα που παραπέμπει σε καζάνι που βράζει. Αν η κυβέρνηση βγάλει το καλοκαίρι και το φθινόπωρο χωρίς σοβαρές αναταράξεις, θα έχει περάσει από έναν μεγάλο σκόπελο.

Η επιβολή του εξευρωπαϊσμού, όμως, δεν πυροδοτεί αλλαγές μόνο στην ελληνική κοινωνία, αλλά και στην Ευρώπη. Η ελληνική κρίση κατέδειξε πόσο λίγα μέσα είχε στη διάθεσή της η Ε.Ε. για να αντιμετωπίσει τον «ηθικό κίνδυνο» της παροχής βοήθειας σε κράτη που δεν σεβάστηκαν τους κανόνες της. Ο Uber εξευρωπαϊσμός δημιουργεί μεγαλύτερη αλληλεξάρτηση ανάμεσα στους εταίρους, αλλά προϋποθέτει και μεγαλύτερες ευθύνες. Σε αυτή τη νέα εποχή που εισερχόμαστε, υπάρχουν πράγματι αμφιβολίες για το αν η Ελλάδα θα επιδείξει την αναγκαία υπευθυνότητα. Υπάρχουν όμως και αμφιβολίες για το αν η Ε.Ε. θα καταφέρει να διαχειριστεί την αλληλεξάρτηση με τα πιο αδύναμα μέλη της.

* O Kevin Featherstone είναι καθηγητής στο London School of Economics, όπου διευθύνει το Ελληνικό Παρατηρητήριο.

kathimerini.gr