Η τελευταία τηλεφωνική επικοινωνία του Τάσου

>Αν εισάκουαν τον διοικητή δεν θα ήταν εύκολη η πορεία του τουρκικού στρατού προς την Αμμόχωστο 

Η φωτογραφία τραβήχτηκε από ύψωμα το οποίο έλεγχαν άνδρες του Τάσου Μάρκου από το οποίο φαινόταν μεγάλο τμήμα της περιοχής που κάλυπτε το 305 Τάγμα Πεζικού του Ταγματάρχη 

Οταν έσπασε η αμυντική γραμμή στην περιοχή «Μερσεντές»/«Αμερικάνικου Σταθμού», οι Τούρκοι επεχείρησαν να διεισδύσουν, και τα κατάφεραν, στον δρόμο που οδηγούσε προς την Αμμόχωστο.
Όπως ανέφερε στον «Φ» ο τότε λοχαγός Ανδρέας Στυλιανίδης (Κύκκος), ο οποίος βρισκόταν υπό τις διαταγές του Τάσου Μάρκου, επιχείρησαν κυκλωτική κίνηση για να εγκλωβίσουν τις δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς. Σύμφωνα με τον λοχαγό Στυλιανίδη, ο οποίος βρισκόταν σε ψηλότερο σημείο και είχε καλύτερη θέα, όταν έσπασε η γραμμή τηλεφώνησε στον Τάσο Μάρκου και του ανέφερε ότι πίσω από τον ταγματάρχη προέλαυναν άρματα μάχης. Ο Τάσος στην αρχή ρώτησε πού βρέθηκαν τα άρματα, τα οποία τις προηγούμενες μέρες ήταν κρυμμένα στις Χαμίτ Μάντρες.

Ύστερα ο Τάσος Μάρκου ρώτησε τον λοχαγό Στυλιανίδη κατά πόσον μπορούσε να επιχειρήσει ανακατάληψη του φυλακίου του Λεφτή, το οποίο, όπως είχε ήδη πληροφορηθεί, έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Ύστερα από συνεννόηση ο Τάσος Μάρκος ανέφερε στον λοχαγό Στυλιανίδη: «Άσε, θα δω τι θα κάνω», και ενώ προσπαθούσαν να συνεννοηθούν διακόπηκε η τηλεφωνική γραμμή. Ήταν η τελευταία επικοινωνία του λοχαγού Στυλιανίδη με τον Τάσο Μάρκου. Ενώ μιλούσαν διακόπηκε η συνομιλία, προφανώς επειδή καταστράφηκε η γραμμή από τους βομβαρδισμούς. Όταν επιχειρήθηκε η κυκλωτική κίνηση ο λοχαγός Στυλιανίδης με τους άνδρες του και άλλους στρατιώτες, οι οποίοι βρίσκονταν χωρίς καθοδήγηση, άρχισαν προσπάθεια σύμπτυξης εμπλεκόμενοι παράλληλα και σε μάχες με Τούρκους στρατιώτες, οι οποίοι κατέβαιναν από την πλευρά του Πενταδάκτυλου.

Ο λοχαγός Στυλιανίδης λέει ότι εκεί χάθηκαν πολλοί άνδρες, τόσο Κύπριοι όσον και Τούρκοι. Περιγράφει την κατάσταση που δημιουργήθηκε ως κόλαση με τους βομβαρδισμούς των αεροπλάνων και τις βολές επίγειων όπλων, κάτι το οποίο επιβεβαιώνει και Τουρκοκύπριος ο οποίος θυμάται τα γεγονότα. Όταν από την περιοχή «Μερσεντές» πέρασαν 100-150 άρματα και ακολουθούσε μεγάλη δύναμη Πεζικού, η λογική λέει ότι και ο Τάσος Μάρκου έπρεπε να απαγκιστρωθεί από την περιοχή, είτε για να σωθεί αυτός και οι άνδρες του είτε για να δημιουργήσει νέα αμυντική γραμμή, αν αυτό ήταν εφικτό. Όμως ο Τάσος Μάρκου δεν ήταν διατεθειμένος να εγκαταλείψει το πόστο του, κάτι το οποίο προκύπτει και από όσα έλεγε πριν την προέλαση των Τούρκων αλλά και που αποδείχτηκε και στη συνέχεια.

Αν ισχύουν όσα αναφέρει ο Νεοπτόλεμος Λεφτής, ο Τάσος Μάρκου πολέμησε σχεδόν μέχρι το μεσημέρι, οπόταν πρέπει να ξεκίνησε με δύο στρατιώτες του να πορεύεται προς την περιοχή της Κυθρέας όπου είχαν καταφύγει και αξιωματικοί και στρατιώτες που είχαν εγκαταλείψει την περιοχή προηγουμένως. Αν το Πυροβολικό κτυπούσε τα τουρκικά άρματα, τότε ο αγώνας του Τάσου Μάρκου και των ανδρών του για να διασωθεί η Αμμόχωστος θα έφερνε θετικό αποτέλεσμα. Όμως, φαίνεται πως κάποιοι άλλοι είχαν αποφασίσει διαφορετικά. Όταν έσπασαν οι αμυντικές γραμμές χωρίς να υπάρχει επικοινωνία (τα πάντα είχαν διαλυθεί), πολλοί στρατιώτες δεν ενημερώθηκαν για το τι συνέβαινε, με αποτέλεσμα να εγκλωβιστούν και να δολοφονηθούν ή να συλληφθούν αιχμάλωτοι. Άλλοι από αυτούς επέστρεψαν, άλλοι όχι.

Το αρχηγείο του με το σύνθημα

ΠΡΟΣΦΑΤΑεπισκεφθήκαμε το σπιτάκι το οποίο χρησιμοποιούσε ως αρχηγείο του ο Τάσος Μάρκου τον Ιούλιο και τις πρώτες δεκαπέντε μέρες του Αυγούστου του 1974. Το σπιτάκι είναι σχεδόν κατεστραμμένο. Σε έναν τοίχο φαίνεται αμυδρά το σύνθημα «Ελλάς, Κύπρος, Ένωσις». Προφανώς είχε γραφτεί από εθνοφρουρούς την τότε εποχή, αφού πριν την εισβολή ήταν φυλάκιο της Εθνικής Φρουράς. Καλυπτόταν από ένα λόφο και εκεί πέρασε τις τελευταίες μέρες και νύχτες ο Τάσος Μάρκου μαζί με λίγους από τους άνδρες της μονάδας του. Όταν περπατούσε από το αρχηγείο μέχρι την κορυφή του λόφου, σε απόσταση λιγότερη των 100 μέτρων, είχε θέα τις Χαμίτ Μάντρες, όπου έμεναν Τουρκοκύπριοι βοσκοί και όπου βρήκαν κάλυψη και καταφύγιο τα τουρκικά άρματα μάχης, τα οποία έφτασαν ανενόχλητα από την Κερύνεια για να προελάσουν προς την Αμμόχωστο. Στις Χαμίτ Μάντρες, όπου πήγαμε, εξακολουθούν να υπάρχουν μερικά παλιά σπιτάκια από την εποχή του 1974. Όταν ξεκίνησε η δεύτερη εισβολή, τα άρματα δεν κινήθηκαν προς την πλευρά που τους ανέμενε ο Τάσος Μάρκου αλλά κατευθύνθηκαν από τις Χαμίτ Μάντρες (από βόρεια κατεύθυνση) προς την πλευρά της Λευκωσίας και συγκεκριμένα προς την περιοχή του Καϊμακλίου στην περιοχή «Μερσεντές».
Επισκεφθήκαμε τον «Αμερικάνικο Σταθμό», δίπλα από τον οποίο είχαν περάσει τα άρματα των Τούρκων για να βγουν στον δρόμο προς την Αμμόχωστο. Κυριολεκτικά, έκαναν περίπατο. 

ΔΕΝ ΤΟΥΕΔΩΣΑΝ ΟΠΛΑ

Οι Χαμίτ Μάντρες και τα δέντρα στα οποία βρήκαν κάλυψη τα τουρκικά άρματα τα οποία προέλασαντο πρωί της 14ης Αυγούστου

Όπως ανέφερε στον «Φ» ο τέως υπουργός Άμυνας Κώστας Παπακώστας, ο οποίος συνάντησε τον Τάσο Μάρκου λίγες μέρες πριν την έναρξη της δεύτερης φάσης της τουρκικής εισβολής, ο Τάσος Μάρκου δεν είχε όπλα για να αντιμετωπίσει άρματα, πόσο μάλλον όταν αυτά ανέρχονταν σε δεκάδες και ξεπερνούσαν τα 100. Το γεγονός ότι τα όπλα του Τάσου Μάρκου και των ανδρών του ήταν σχεδόν ανύπαρκτα επιβεβαιώνει και ο τότε λοχαγός Ανδρέας Στυλιανίδης (Κύκκος). Ο Τάσος Μάρκου είχε ζητήσει όπλα από το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς, αλλά ποτέ δεν του δόθηκαν. Παρέμεινε εκεί για την τιμή των όπλων, πέραν πάσης λογικής, πέραν πάσης ελπίδας.

Μάρτυρες τα ορύγματα

Το ορύγματα που δημιούργησε ο Τάσος Μάρκου και οι άνδρες του εξακολουθούν να είναι ευδιάκριτα μέχρι σήμερα. Ώρες ατέλειωτες εργάστηκαν πολλοί άνδρες μέσα στο κατακαλόκαιρο για να τα κατασκευάσουν, ώστε σε περίπτωση προέλασης να έχουν κάπου να καλυφθούν οι στρατιώτες που θα αντιστέκονταν, διαφορετικά θα ήταν εκτεθειμένοι στον κάμπο χωρίς καμιά κάλυψη. Εξαντλητική δουλειά δίχως κλιματιστικά, χωρίς ανεμιστήρες, δίχως τα αναγκαία εργαλεία. Χωρίς να διαμαρτυρηθεί, δίχως να σκέφτεται με τον τρόπο που σκεφτόματε πολλοί σήμερα.

Κάλυκες κι ένα βλήμα

Σε κάποια από τα φυλάκια της τότε εποχής βρήκαμε κάλυκες που φανερώνουν ότι κάποιοι πολέμησαν και έβαλαν κατά των Τούρκων εισβολέων. Η απόσταση με το μάτι είναι μεγάλη, και ακόμη μεγαλύτερη η απόσταση με το μέτρο του χρόνου μέχρι το 1974.  

Σε ένα από τα φυλάκια βρήκαμε και ένα στραβωμένο βλήμα. Προφανώς κάπου ή κάποιον στρατιώτη κτύπησε και στράβωσε. Σε αυτά τα φυλάκια, σε αυτά τα ακρότατα όρια της αμυντικής γραμμής της Εθνικής Φρουράς, σήμερα βρίσκονται οστά αγνοουμένων. Την ημέρα που επισκεφθήκαμε την τότε αμυντική γραμμή, ένα συνεργείο της Διερευνητικής Περιοχής Αγνοουμένων είχε ήδη βρει τέσσερα λείψανα και αναζητούσε 22. Πρόκειται για την κορυφή ενός λόφου, το λεγόμενο Εnglish Ηill, στο οποίο βρίσκονταν εθνοφρουροί και έφεδροι οι οποίοι είχαν να αντιμετωπίσουν πάνοπλους Τούρκους εκπαιδευμένους στρατιώτες. Κάποια ώρα, κάποια στιγμή της 14ης Αυγούστου σίγησε το πενηντάρι πάνω στο οποίο έγειρε μια ψυχή.

Τους πρόδωσαν

Η μάχη, όπως ήδη ελέχθη και όπως επιβεβαιώνουν όσοι έζησαν τα γεγονότα, ήταν άνιση και την έκανε ακόμη πιο άνιση η προδοσία που άρχιζε από την απομάκρυνση των όπλων που ήταν σε θέση να κτυπήσουν τον αποβατικό στόλο, επεκτεινόταν στη μη ενίσχυση μονάδων (όπως αυτή του Τάσου Μάρκου) και κατέληγε στις οδηγίες να μην κτυπηθούν οι εχθρικές δυνάμεις και να πραγματοποιείται οπισθοχώρηση, κάτι το οποίο δεν προστάτευσε πάτρια εδάφη και οδήγησε στον εγκλωβισμό και στο θάνατο εκατοντάδες ή και χιλιάδες στρατιώτες και πολίτες.

Τούρκοι πεσόντες στη Μια Μηλιά

Όταν φτάσαμε στη Μια Μηλιά διαπιστώσαμε ότι πρόσφατα τοποθετήθηκε πλάκα με τα ονόματα δεκαπέντε Τούρκων οι οποίοι το 1974 έπεσαν στην περιοχή της Μιας Μηλιάς. Ο μεγαλύτερος γεννήθηκε το 1947 και οι υπόλοιποι γύρω στο 1955. Τουρκοκύπριοι τους οποίους συναντήσαμε εκεί εξηγούν για ποιο σκοπό τοποθετήθηκε η πλάκα. 
http://www.philenews.com/digital/