Εθνικισμός: ψυχική ασθένεια;

Jean-Pierre DUBOIS, Le Grand Soir (μτφ. Κριστιάν)

Ο αντι-αποικιακός ακτιβιστής Robert Louzon έγραφε το 1922: «Δεν υπάρχει ισοδυναμία μεταξύ του εθνικισμού ενός λαού καταπιεστή του οποίου ο εθνικισμός έγκειται στο να καταπιέζει έναν άλλο λαό, και του εθνικισμού ενός καταπιεσμένου λαού του οποίου ο εθνικισμός  δεν τείνει παρά να απαλλαγεί από τον λαό καταπιεστή». [1]

Πιο πρόσφατα, o Maxime Rodinson ήταν περήφανος επειδή είχε «υποστήριξει εθνικισμούς όταν υπερασπιζόταν τα δικαιώματα καταπιεσμένων ή εκμεταλλευομένων πληθυσμών», διευκρινίζοντας ωστόσο, όταν ο εθνικισμός υπερβαίνει «το στάδιο της άμυνας», γίνεται εύκολα ένας «συλλογικός ναρκισσισμός», μια «περιφρόνηση των άλλων τελείως αηδιαστική». [2]

Και πρόσθετε: «Ο εθνικισμός είναι μια ψυχική ασθένεια, μπορεί να είναι αναγκαίος σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά πρέπει να τον ξεφορτώσεις όσο γίνεται πιο σύντομα».

Στην Ευρώπη, ο εθνικισμός γεννήθηκε με τη δημιουργία των Κρατών-Εθνών που συνόδευσε την πρόσβαση στην εξουσία της αστικής τάξης σε όλο τον 19ο αιώνα. Βρήκε την πιο εμβληματική έκφραση του όταν οι λαοί της ηπείρου ξεκίνησαν τους αγώνες για να απελευθερωθούν από την πολιτική και πολιτιστική καταπίεση των παλιών Αυστρο-ουγγρικής, Ρωσικής και Οθωμανικής μοναρχικών αυτοκρατοριών. Οι επαναστάσεις του 1848, που ονομάστηκαν «άνοιξη των λαών», μαρτύρησαν τη δύναμη τους.

Με αυτή την έννοια, ο εθνικισμός αυτής της περιόδου μπορεί να χαρακτηριστεί ως προοδευτικός.

Αλλά από το 1870, όλα αλλάζουν. 

Όπως το υπογραμμίζει ο ιστορικός Eric Hobsbawm, το θέμα του έθνους, της πατρίδας, της σημαίας, υπέστηκε  μια πολιτική ολίσθηση «προς τα δεξιά».

Είναι η εποχή όπου ο πιο προωθημένος καπιταλισμός της Ευρώπης πρέπει να αποκτήσει νέους φυσικούς πόρους και να βρει νέες γεωγραφικές αγορές για τα πλεονάζοντα κεφαλαία του. 

Για να δικαιολογήσει τον αποικιακό ιμπεριαλισμό στο οποίον θα καταφύγουν στη συνέχεια, οι άρχουσες τάξεις θα κινητοποιήσουν τότε τον εθνικισμό και τον πατριωτισμό, δίνοντάς τους μια πολεμοχαρή κατεύθυνση, ακόμη και ρατσιστική.

Όλα τα πολιτιστικά ιδρύματα (τύπος, εκδόσεις, σχολεία, πανεπιστήμια, κ.λπ.) επιστρατεύονται για να συμμετέχουν για να επιβάλουν μια ιδεολογία που θα μετέτρεπε την ανθρωπότητα σε μια κοινότητα διαιρεμένη σε ανώτερες και κατώτερες φυλές, σε λευκούς ανθρώπους και έγχρωμους πληθυσμούς .. .

Όπως το παρατηρεί ο Eric Hobsbawm, όταν πρόκειται για τις ιμπεριαλιστικές χώρες, «οι σχέσεις μεταξύ του ρατσισμού και του εθνικισμού είναι προφανείς».

Στη Γαλλία, αυτός ο αυταρχικός και επιθετικός εθνικισμός δεν τελείωσε με την απο-αποικιοποίηση που συνέβη στη δεκαετία του 1960. Το παρατηρούμε κάθε φορά που η κυβέρνηση της αστικής Δημοκρατίας μας αποφασίσει μια νέα στρατιωτική περιπέτεια ενάντια σ’ ένα λαό της Αφρικής και της Ασίας, όπως πρόσφατα στη Λιβύη, την Ακτή του Ελεφαντοστού η στο Μάλι.

Σύμφωνα με ένα πολύ καλά δοκιμασμένο σενάριο, η προπαγάνδα επιφορτίζεται να αναβιώσει αυτή την διαστροφή, εξυμνώντας τη δράση του στρατού ή επικαλούμενη το αλλοιωμένο αίσθημα της εθνικής ενότητας.

● ● ●

[1] Robert Louzon, Η Ντροπή. Άρθρο στο κομμουνιστικό δελτίο: όργανο της Επιτροπής της Τρίτης Διεθνούς, Παρίσι.

[2] Maxime Rodinson, Εβραϊκός λαός ή εβραϊκό πρόβλημα, Εκδ. La Découverte, 1981. Ο Maxime Rodinson ήταν διευθυντής σπουδών στην Ecole Pratique des Hautes Etudes.

Le Grand Soir