Του Δρ. Ιάκωβου Αράπογλου*
Φαίνεται ότι το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος κατάφερε να υπερκεράσει ακόμα και την παροιμιώδη τάση των Ελλήνων για διχογνωμία. Πράγματι, μετά την 23η Ιουνίου, προέκυψε ένα αρραγές “εθνικό” μέτωπο σε ότι αφορά την ερμηνεία της ψήφου των Βρετανών. Κι έτσι, περιούσιοι και ευρωπαϊστές αντάμα, μας διαβεβαιώνουν πως για το ενδεχόμενο Brexit ευθύνεται η γερμανική επικυριαρχία στην Ευρώπη και η -εξ αυτής εκπορευόμενη- πολιτική “ακραίας νεοφιλελεύθερης λιτότητας”. Φυσικά, το ότι η “εθνική” ερμηνεία συνδυάζει το τερπνό (εθνικιστικό και ταξικό elan) με τo ωφέλιμο (η σωτηρία της Ευρώπης συνεπάγεται την επιστροφή της Ελλάδας στο οικονομικό status quo ante) είναι όλως συμπτωματικό. Ή μήπως όχι;
Προσωπικά αμφιβάλω εάν υπάρχει έστω και ένας από τους ομονοούντες αναλυτές που να γνωρίζει, όχι το έργο αλλά έστω την ταυτότητα των φιλελεύθερων στοχαστών τους οποίους συκοφαντούν καθ'έξιν. Πολύ απλά, για το συγκεκριμένο τσούρμο ανθρώπων ισχύει το θαυμάσιο απόφθεγμα των Αμερικανών “η γνώση φέρνει την εμπάθεια αλλά όχι το αντίστροφο”. Αν αυτό ακούγεται υπερβολικό, θα ήθελα να παραθέσω μια προσωπική εμπειρία: στο όχι μακρινό παρελθόν, παρακολούθησα από τηλοψίας εξέχουσα φυσιογνωμία του πολιτικού μας συστήματος (που μάλιστα διεκδικεί την πατρότητα του όρου Μινώταυρος ως περιγραφικού του “νεοφιλελεύθερου τέρατος”) να κατατροπώνει (φυσικά εκ του ασφαλούς) τους “νεοφιλελεύθερους” οικονομολόγους Friedman και... Οκούν! Για όσους δεν γνωρίζουν ο Arthur Okun υπήρξε επιφανές μέλος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων στις κυβερνήσεις Kennedy και Johnson, επικεφαλής την περίοδο 1968-69, και από τους πρωτεργάτες της Νέας Οικονομικής (New Economics), δηλαδή, της συστηματικής χρήσεως, για πρώτη φορά στις ΗΠΑ, μακροοικονομικής πολιτικής Κεϋνσιανού τύπου. Συνεπώς, για τους πολέμιους της “νεοφιλελεύθερης λιτότητας”, ο όρος νεοφιλελεύθερος δεν συνιστά περιγραφική (αναλυτική) έννοια αλλά ένα πολιτικά και ψυχολογικά ανεκτίμητο avatar του Κακού, δηλαδή, του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, για την φαυλότητα και τον θνησιγενή χαρακτήρα του οποίου οι καταγγέλλοντες δεν έχουν φυσικά καμία αμφιβολία.
Εξ ίσου διασκεδαστικό είναι ότι τον ρόλο του πρωτομαχητή κατά της “νεοφιλελεύθερης λιτότητας” καλείται να παίξει απ' όλες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες η βρετανική! Ή μήπως δεν κατακεραύνωναν για δεκαετίες ολόκληρες και μέχρι πριν λίγες μέρες τις δημοκρατικά εκλεγμένες βρετανικές κυβερνήσεις για τις “ακραίες φιλελεύθερες” πολιτικές που ακολουθούσαν, εκείνοι που σήμερα αποκωδικοποιούν για λογαριασμό μας το μήνυμα της κάλπης; Άλλωστε όλοι οι σχετικοί δείκτες, δηλαδή, οι δείκτες που καταγράφουν το μέγεθος του δημόσιου τομέα ως προς σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας (π.χ., τα δημόσια έσοδα, οι δημόσιες δαπάνες και οι μεταβιβαστικές πληρωμές ως ποσοστό του ΑΕΠ), αποκαλύπτουν μια κοινωνία (την βρετανική) που βρίσκεται πλησιέστερα από τις περισσότερες ευρωπαϊκές στο λεγόμενο αγγλο-σαξονικό μοντέλο του καπιταλισμού. Παρεμπιπτόντως, μία προσωπική απορία: αν η ψήφος της πόλεως του Λονδίνου αποτελεί απόδειξη του ταξικού χαρακτήρα του δημοψηφισματικού αποτελέσματος πώς άραγε εξηγείται η ψήφος της Σκωτίας, της Βόρειας Ιρλανδίας και της Ισπανίας;
Πάντως το πιο εντυπωσιακό στοιχείο στην όλη υπόθεση παραμένει η αμεριμνησία με την οποία οι περισπούδαστοι αναλυτές υιοθετούν την θεωρία της τερατογενέσεως• με 'άλλα λόγια, οι απλοί Ευρωπαίοι πολίτες εξωθούνται στην απόρριψη των ιδανικών της ενιαίας Ευρώπης λόγω της βάρβαρης πολιτικής του Schaumble (αυτός κι αν είναι avatar!). Φυσικά, δεν απαιτείται ιδιαίτερη προσπάθεια για να καταλάβει κανείς ότι η συγκεκριμένη άποψη όχι απλώς διαστρέφει αλλ' αντιστρέφει την πραγματικότητα. Ας είμαστε σαφείς: πόθεν η συσχέτιση μεταξύ οικονομικών επιδόσεων και της δυναμικής για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση;
Επ' αυτού η ετυμηγορία της ιστορίας είναι αμείλικτη. Η περίοδος 1947-1972 είναι γνωστή ως ο χρυσός αιώνας του καπιταλισμού που με επίκεντρο την Δυτική Ευρώπη (και την Ιαπωνία) σημείωσε οικονομικές επιδόσεις οι οποίες, ειδικά στον τομέα της αυξήσεως της παραγωγικότητας και συνεπακόλουθα του βιοτικού επιπέδου παραμένουν ανεπανάληπτες. Στην περίοδο του οικονομικού θαύματος λοιπόν, η ευρωπαϊκή δυναμική περιορίστηκε στην δημιουργία της τελωνειακής ένωσης των έξι (καθώς και της ανταγωνιστικής EFTA) και στην οριακή διεύρυνσή της στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Η ουσιαστική πρόοδος προς την κατεύθυνση της ενοποίησης συντελείται καταφανώς στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 (θυμίζω την απόφαση για την δημιουργία Ενιαίας Αγοράς καθώς και την συνθήκη του Maastricht και το σχέδιο Delors για την εισαγωγή του κοινού νομίσματος). Μα δεν ήταν την ίδια ακριβώς περίοδο της ενισχυμένης ευρωπαϊκής δυναμικής που έγινε παγκόσμια γνωστός ο όρος Ευρωσκλήρυνση, όρος που αναφερόταν στην εκτόξευση της ευρωπαϊκής ανεργίας σε δυσθεώρητα ύψη; Για του λόγου το αληθές, σημειώνω ότι την περίοδο 1979-1989 η ευρωπαϊκή ανεργία αυξήθηκε ως εξής: στην Γερμανία από 3,2% σε 7,5% , στην Γαλλία από 5,9% σε 10% , στην Ιταλία από 7,6% σε 11% , στο Ηνωμένο Βασίλειο από 5% σε 7% , στο Βέλγιο από 8,2% σε 9,5% , στην Δανία από 5,4% στο 9,5% και την Ολλανδία από 5,4% σε 12,5%. Ή μήπως να ξεχάσουμε ότι η αύξηση των πραγματικών μισθών που σημειώθηκε στην Ευρώπη την περίοδο 1974-79 σταμάτησε, μετά το 1979, τόσο απότομα ώστε το μερίδιο της εργασίας στο εθνικό εισόδημα να επιστρέψει εκεί που βρισκόταν στις αρχές τις δεκαετίας του 1970; Ή ίσως να αγνοήσουμε την επώδυνη και παρατεταμένη ύφεση που βίωσαν οι περισσότερες ευρωπαϊκές οικονομίες στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1990; Ή, μήπως για να πάρουμε την αντίθετη περίπτωση, δεν ήταν στο απόγειο της περιόδου της παρατεταμένης ευημερίας (Great Expansion), δηλαδή το 2005, που οι ψηφοφόροι στην Γαλλία και Ολλανδία έριξαν στον κάλαθο των αχρήστων το περιβόητο ευρωσύνταγμα; Τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους: η συσχέτιση μεταξύ της δυναμικής προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και των επιδόσεων των ευρωπαϊκών οικονομιών (στον βαθμό που υφίσταται) έχει το ακριβώς αντίθετο πρόσημο από εκείνο που μετά μανίας φαντασιώνονται οι (ομονοούντες) αναλυτές.
Βέβαια ο παραληρηματικός σχολιασμός της ψήφου των Βρετανών στη χώρα μας ήταν αναμενόμενος• κι αυτό γιατί όποιος έχει πείσει τον εαυτό του ότι, στην ανάλυση των κοινωνιών, τα άτομα (πρέπει να) προσδιορίζονται με κριτήρια ταξικά είναι καταδικασμένος να βιώνει τα Brexit του κόσμου όλου ως αντιστροφή της πραγματικότητας. Δυο παραδείγματα νομίζω αρκούν: (α) Η ακλόνητη πεποίθηση των μπολσεβίκων ότι, κατά τον Α παγκόσμιο πόλεμο, οι Ευρωπαίοι εργάτες θα ταυτίζονταν με το διεθνές προλεταριάτο και όχι με τα έθνη τους (β) η εξίσου ισχυρή πεποίθηση της πρώτης κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ότι οι Ευρωπαίοι θα ετρέποντο σε άτακτη φυγή μπροστά στην απειλή ενός ελληνικού ολοκαυτώματος. (Τα παραδείγματα επελέγησαν(και) με στόχο να καταδειχθεί ότι η φράση του Μαρξ περί τραγωδίας και φαρσοκωμωδίας παραμένει επίκαιρη). Η αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται από πολυδιάστατες, αλληλοεξαρτώμενες, ενίοτε μεταβλητές και αποκλίνουσες προτιμήσεις, ώστε ο τρόπος που αυτοπροσδιορίζονται να είναι εξαιρετικά περίπλοκος. Η δεδομένη διαφορετικότητα των ατόμων στην αποτίμηση ενός πλήθους αξιών (γλώσσα, θρησκεία, πολιτισμικά πρότυπα, ο ρόλος του κράτους στην οικονομία) καθιστά πιο επίκαιρο από ποτέ το ερώτημα για το βέλτιστο πληθυσμιακό και γεωγραφικό μέγεθος του κράτους (διαχρονικό ερώτημα που απασχόλησε τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Kautyala). Και για να είμαι ειλικρινής, ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος όπως αυτό που οραματίζονται κάποιοι στις Βρυξέλλες και στην Αθήνα, δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των Ευρωπαίων πολιτών ή τουλάχιστον κάποιων από αυτούς.
*Ο Ιάκωβος Αράπογλου είναι Διδάκτωρ του City University of New York, ΗΠΑ και Καθηγητής Οικονομικών στο New York College.
Προσωπικά αμφιβάλω εάν υπάρχει έστω και ένας από τους ομονοούντες αναλυτές που να γνωρίζει, όχι το έργο αλλά έστω την ταυτότητα των φιλελεύθερων στοχαστών τους οποίους συκοφαντούν καθ'έξιν. Πολύ απλά, για το συγκεκριμένο τσούρμο ανθρώπων ισχύει το θαυμάσιο απόφθεγμα των Αμερικανών “η γνώση φέρνει την εμπάθεια αλλά όχι το αντίστροφο”. Αν αυτό ακούγεται υπερβολικό, θα ήθελα να παραθέσω μια προσωπική εμπειρία: στο όχι μακρινό παρελθόν, παρακολούθησα από τηλοψίας εξέχουσα φυσιογνωμία του πολιτικού μας συστήματος (που μάλιστα διεκδικεί την πατρότητα του όρου Μινώταυρος ως περιγραφικού του “νεοφιλελεύθερου τέρατος”) να κατατροπώνει (φυσικά εκ του ασφαλούς) τους “νεοφιλελεύθερους” οικονομολόγους Friedman και... Οκούν! Για όσους δεν γνωρίζουν ο Arthur Okun υπήρξε επιφανές μέλος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων στις κυβερνήσεις Kennedy και Johnson, επικεφαλής την περίοδο 1968-69, και από τους πρωτεργάτες της Νέας Οικονομικής (New Economics), δηλαδή, της συστηματικής χρήσεως, για πρώτη φορά στις ΗΠΑ, μακροοικονομικής πολιτικής Κεϋνσιανού τύπου. Συνεπώς, για τους πολέμιους της “νεοφιλελεύθερης λιτότητας”, ο όρος νεοφιλελεύθερος δεν συνιστά περιγραφική (αναλυτική) έννοια αλλά ένα πολιτικά και ψυχολογικά ανεκτίμητο avatar του Κακού, δηλαδή, του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, για την φαυλότητα και τον θνησιγενή χαρακτήρα του οποίου οι καταγγέλλοντες δεν έχουν φυσικά καμία αμφιβολία.
Εξ ίσου διασκεδαστικό είναι ότι τον ρόλο του πρωτομαχητή κατά της “νεοφιλελεύθερης λιτότητας” καλείται να παίξει απ' όλες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες η βρετανική! Ή μήπως δεν κατακεραύνωναν για δεκαετίες ολόκληρες και μέχρι πριν λίγες μέρες τις δημοκρατικά εκλεγμένες βρετανικές κυβερνήσεις για τις “ακραίες φιλελεύθερες” πολιτικές που ακολουθούσαν, εκείνοι που σήμερα αποκωδικοποιούν για λογαριασμό μας το μήνυμα της κάλπης; Άλλωστε όλοι οι σχετικοί δείκτες, δηλαδή, οι δείκτες που καταγράφουν το μέγεθος του δημόσιου τομέα ως προς σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας (π.χ., τα δημόσια έσοδα, οι δημόσιες δαπάνες και οι μεταβιβαστικές πληρωμές ως ποσοστό του ΑΕΠ), αποκαλύπτουν μια κοινωνία (την βρετανική) που βρίσκεται πλησιέστερα από τις περισσότερες ευρωπαϊκές στο λεγόμενο αγγλο-σαξονικό μοντέλο του καπιταλισμού. Παρεμπιπτόντως, μία προσωπική απορία: αν η ψήφος της πόλεως του Λονδίνου αποτελεί απόδειξη του ταξικού χαρακτήρα του δημοψηφισματικού αποτελέσματος πώς άραγε εξηγείται η ψήφος της Σκωτίας, της Βόρειας Ιρλανδίας και της Ισπανίας;
Πάντως το πιο εντυπωσιακό στοιχείο στην όλη υπόθεση παραμένει η αμεριμνησία με την οποία οι περισπούδαστοι αναλυτές υιοθετούν την θεωρία της τερατογενέσεως• με 'άλλα λόγια, οι απλοί Ευρωπαίοι πολίτες εξωθούνται στην απόρριψη των ιδανικών της ενιαίας Ευρώπης λόγω της βάρβαρης πολιτικής του Schaumble (αυτός κι αν είναι avatar!). Φυσικά, δεν απαιτείται ιδιαίτερη προσπάθεια για να καταλάβει κανείς ότι η συγκεκριμένη άποψη όχι απλώς διαστρέφει αλλ' αντιστρέφει την πραγματικότητα. Ας είμαστε σαφείς: πόθεν η συσχέτιση μεταξύ οικονομικών επιδόσεων και της δυναμικής για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση;
Επ' αυτού η ετυμηγορία της ιστορίας είναι αμείλικτη. Η περίοδος 1947-1972 είναι γνωστή ως ο χρυσός αιώνας του καπιταλισμού που με επίκεντρο την Δυτική Ευρώπη (και την Ιαπωνία) σημείωσε οικονομικές επιδόσεις οι οποίες, ειδικά στον τομέα της αυξήσεως της παραγωγικότητας και συνεπακόλουθα του βιοτικού επιπέδου παραμένουν ανεπανάληπτες. Στην περίοδο του οικονομικού θαύματος λοιπόν, η ευρωπαϊκή δυναμική περιορίστηκε στην δημιουργία της τελωνειακής ένωσης των έξι (καθώς και της ανταγωνιστικής EFTA) και στην οριακή διεύρυνσή της στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Η ουσιαστική πρόοδος προς την κατεύθυνση της ενοποίησης συντελείται καταφανώς στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 (θυμίζω την απόφαση για την δημιουργία Ενιαίας Αγοράς καθώς και την συνθήκη του Maastricht και το σχέδιο Delors για την εισαγωγή του κοινού νομίσματος). Μα δεν ήταν την ίδια ακριβώς περίοδο της ενισχυμένης ευρωπαϊκής δυναμικής που έγινε παγκόσμια γνωστός ο όρος Ευρωσκλήρυνση, όρος που αναφερόταν στην εκτόξευση της ευρωπαϊκής ανεργίας σε δυσθεώρητα ύψη; Για του λόγου το αληθές, σημειώνω ότι την περίοδο 1979-1989 η ευρωπαϊκή ανεργία αυξήθηκε ως εξής: στην Γερμανία από 3,2% σε 7,5% , στην Γαλλία από 5,9% σε 10% , στην Ιταλία από 7,6% σε 11% , στο Ηνωμένο Βασίλειο από 5% σε 7% , στο Βέλγιο από 8,2% σε 9,5% , στην Δανία από 5,4% στο 9,5% και την Ολλανδία από 5,4% σε 12,5%. Ή μήπως να ξεχάσουμε ότι η αύξηση των πραγματικών μισθών που σημειώθηκε στην Ευρώπη την περίοδο 1974-79 σταμάτησε, μετά το 1979, τόσο απότομα ώστε το μερίδιο της εργασίας στο εθνικό εισόδημα να επιστρέψει εκεί που βρισκόταν στις αρχές τις δεκαετίας του 1970; Ή ίσως να αγνοήσουμε την επώδυνη και παρατεταμένη ύφεση που βίωσαν οι περισσότερες ευρωπαϊκές οικονομίες στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1990; Ή, μήπως για να πάρουμε την αντίθετη περίπτωση, δεν ήταν στο απόγειο της περιόδου της παρατεταμένης ευημερίας (Great Expansion), δηλαδή το 2005, που οι ψηφοφόροι στην Γαλλία και Ολλανδία έριξαν στον κάλαθο των αχρήστων το περιβόητο ευρωσύνταγμα; Τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους: η συσχέτιση μεταξύ της δυναμικής προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και των επιδόσεων των ευρωπαϊκών οικονομιών (στον βαθμό που υφίσταται) έχει το ακριβώς αντίθετο πρόσημο από εκείνο που μετά μανίας φαντασιώνονται οι (ομονοούντες) αναλυτές.
Βέβαια ο παραληρηματικός σχολιασμός της ψήφου των Βρετανών στη χώρα μας ήταν αναμενόμενος• κι αυτό γιατί όποιος έχει πείσει τον εαυτό του ότι, στην ανάλυση των κοινωνιών, τα άτομα (πρέπει να) προσδιορίζονται με κριτήρια ταξικά είναι καταδικασμένος να βιώνει τα Brexit του κόσμου όλου ως αντιστροφή της πραγματικότητας. Δυο παραδείγματα νομίζω αρκούν: (α) Η ακλόνητη πεποίθηση των μπολσεβίκων ότι, κατά τον Α παγκόσμιο πόλεμο, οι Ευρωπαίοι εργάτες θα ταυτίζονταν με το διεθνές προλεταριάτο και όχι με τα έθνη τους (β) η εξίσου ισχυρή πεποίθηση της πρώτης κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ότι οι Ευρωπαίοι θα ετρέποντο σε άτακτη φυγή μπροστά στην απειλή ενός ελληνικού ολοκαυτώματος. (Τα παραδείγματα επελέγησαν(και) με στόχο να καταδειχθεί ότι η φράση του Μαρξ περί τραγωδίας και φαρσοκωμωδίας παραμένει επίκαιρη). Η αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται από πολυδιάστατες, αλληλοεξαρτώμενες, ενίοτε μεταβλητές και αποκλίνουσες προτιμήσεις, ώστε ο τρόπος που αυτοπροσδιορίζονται να είναι εξαιρετικά περίπλοκος. Η δεδομένη διαφορετικότητα των ατόμων στην αποτίμηση ενός πλήθους αξιών (γλώσσα, θρησκεία, πολιτισμικά πρότυπα, ο ρόλος του κράτους στην οικονομία) καθιστά πιο επίκαιρο από ποτέ το ερώτημα για το βέλτιστο πληθυσμιακό και γεωγραφικό μέγεθος του κράτους (διαχρονικό ερώτημα που απασχόλησε τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Kautyala). Και για να είμαι ειλικρινής, ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος όπως αυτό που οραματίζονται κάποιοι στις Βρυξέλλες και στην Αθήνα, δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των Ευρωπαίων πολιτών ή τουλάχιστον κάποιων από αυτούς.
*Ο Ιάκωβος Αράπογλου είναι Διδάκτωρ του City University of New York, ΗΠΑ και Καθηγητής Οικονομικών στο New York College.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.
- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.