“Το σημαντικότερο για τον λαό είναι πώς μοιράζεται ο πλούτος, όχι η παραγωγή του.”

Αυτό που ενδιαφέρει τον μέσο άνθρωπο είναι να έχει πρόσβαση στα αγαθά που παράγει μια οικονομία, και αυτό εξαρτάται τόσο από την παραγωγή του πλούτου όσο και από την κατανομή του. Να συζητήσουμε λοιπόν την σχέση μεταξύ της παραγωγής και της κατανομής του πλούτου:

1. Κατ' αρχάς βλέπουμε αμέσως ότι και τα δυο είναι καλοί στόχοι για μια κοινωνία, αλλά ότι μεταξύ των δυο το πιο κρίσιμο είναι η παραγωγή πλούτου. Γιατί; Διότι αν παράγεται λίγος πλούτος τότε η αξία της κατανομής του πλούτου μειώνεται. Προφανώς ο καθένας μας θα προτιμούσε να ζει σε μια κοινωνία όπου παράγεται περισσότερος πλούτος όμως δεν διανέμεται τόσο καλά, παρά σε μια κοινωνία όπου παράγεται λιγότερος πλούτος αλλά διανέμεται καλύτερα (παρακάτω θα δούμε συγκεκριμένα παραδείγματα). Φυσικά αυτή η αρχή ισχύει μόνο εντός λογικών πλαισίων. Έτσι μια κοινωνία όπου παράγεται πολύς πλούτους αλλά διανέμεται τόσο κακά που η μισοί πολίτες πεθαίνουν της πείνας είναι μια θεόστραβη κοινωνία την οποία κανείς δεν θα ζήλευε. Όμως αυτός είναι μόνο ένας θεωρητικός αντίλογος. Πλούσιες οικονομίες όπου οι μισοί πεθαίνουν της πείνας δεν υπάρχουν πουθενά στον κόσμο, και ειδικά στην Ευρώπη δεν υπάρχει κανένα κράτος που επιτρέπει να υπάρχει ένδεια στον πληθυσμό του.
Εκτός ίσως από την Ελλάδα όπου το πελατειακό κράτος (που αυτοχαρακτηρίζεται “κοινωνικό” τρομάρα του) καθόλου δεν σκοτίζεται με το πρόβλημα επιβίωσης που σήμερα αντιμετωπίζουν πάρα πολλοί μακροχρόνιοι άνεργοι στον ιδιωτικό τομέα, και τους οποίους και παρατά στο έλεος του Θεού. (Ευτυχώς εδώ η Εκκλησία βοηθάει και δίνει κάποια κοινωνική υποστήριξη, π.χ. σε καθημερινά γεύματα σε πάρα πολλούς, ίσως εκατοντάδες χιλιάδες.) Εξαιρώντας λοιπόν το πελατειακό καθεστώς στην Ελλάδα, παντού αλλού στην Ευρώπη το κράτος φροντίζει η κατανομή του πλούτου να γίνεται με τρόπο που προστατεύει κάθε πολίτη από την ένδεια. Εν ολίγοις: κάθε κανονική χώρα προσπαθεί να πετύχει και καλή παραγωγή και καλή κατανομή πλούτου, δίνοντας όμως προτεραιότητα στο πρώτο διότι έτσι υπηρετείται καλύτερα το γενικό συμφέρον.

2. Το δεύτερο που δεν βλέπουμε εύκολα είναι ότι αυτά τα δυο αγαθά που συζητούμε, δηλ. η παραγωγή και η κατανομή του πλούτου, στην πραγματικότητα δεν συγκρούονται μεταξύ τους αλλά αλληλοϋποστηρίζονται. Πολλοί πιστεύουν ακράδαντα ότι η παραγωγή και κατανομή πλούτου είναι αντικρουόμενες έννοιες, κάνοντας ίσως το εξής συλλογισμό: “Αν επιτραπεί σε αυτούς που παράγουν τον πλούτο, και ιδίως τον μεγαλύτερο πλούτο, να τον κρατήσουν οι ίδιοι χωρίς να τον μοιραστούν (μέσω φορολογίας) με το υπόλοιπο της κοινωνίας, τότε αυτοί θα γίνονται όλο και λιγότεροι και όλο και πιο πλούσιοι και η υπόλοιπη κοινωνία όλο πιο φτωχή και πολυάριθμη”. Το πρόβλημα δεν είναι ότι ο συλλογισμός είναι λάθος. Αντίθετα αυτό που η παγκόσμια εμπειρία αποδεικνύει είναι ότι Σε εκείνες τις κοινωνίες όπου ο πλούτος κατανέμεται κακά η παραγωγή του πλούτου μειώνεται. Μα άλλα λόγια παραβλέπεται ότι για να υπάρξει σημαντική παραγωγή πλούτου πρέπει να υπάρξει επίσης η καλή κατανομή του. Γιατί;

Οι παράμετροι που βοηθούν ή εμποδίζουν την παραγωγικότητα είναι γνωστοί (εδώ μια αρκετά λεπτομερής ανάλυση ). Το μεδούλι είναι το εξής: Σε τελευταία ανάλυση όλος ο πλούτος παράγεται από την ανθρώπινη εργασία: προφανώς αν όλοι σε μια κοινωνία σταματούσαν να εργάζονται τότε η παραγωγή του πλούτου θα έπεφτε στο μηδέν. Άρα κάθε θεσμός μιας κοινωνίας που αυξάνει τις ώρες εργασίας και την παραγόμενη αξία ανά ώρα εργασίας (δηλ. την παραγωγικότητα) αυξάνει και τον συνολικό παραγόμενο πλούτο. Ιδίως στις ανεπτυγμένες κοινωνίες όπου σημαντικό μερίδιο του κεφαλαίου δεν είναι το χρήμα αλλά το λεγόμενο “ανθρώπινο κεφάλαιο” (δηλ. η προσωπική αξία των εργαζομένων, είτε σε μισθωτή εργασία είτε σε νέα επιχειρηματικότητα), είναι εξαιρετικά σημαντικό το θέμα του κινήτρου. Σε ένα καθεστώς κακής κατανομής όλο και λιγότεροι θα έχουν κίνητρο να σπουδάσουν, ή δημιουργήσουν καινούργιες επιχειρήσεις παίρνοντας σημαντικά ρίσκα, ή να κάνουν μια μεγάλη προσπάθεια - και οι αξιότεροι θα φύγουν για να ζήσουν, να εργαστούν και να παράξουν πλούτο κάπου στο εξωτερικό όπου η αξία τους ανταμείβεται. Βλέπουμε λοιπόν πώς η κακή κατανομή του πλούτου αφαιρεί κίνητρα από την εργασία και άρα μειώνει την παραγωγή του. Να δούμε μερικά παραδείγματα λανθασμένης κατανομής πλούτου:

• Μια κοινωνία όπου ο πλούτος συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερους όλο και περισσότεροι ζουν στην ένδεια. Προφανώς το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας δεν θα προσπαθήσει να προοδεύσει, και θα ψάξει να φύγει από αυτή για να ζήσει σε άλλη χώρα πιο φιλική προς την πλειοψηφία των ανθρώπων. Στην πράξη πάντως τέτοιες κοινωνίες δεν υπάρχουν. Αντίθετα η ένδεια (που ορίζεται από τους διεθνείς οργανισμούς ως κατά κεφαλή αγοραστική δύναμη δυο δολαρίων την ημέρα) μειώθηκε από το 90% του παγκόσμιου πληθυσμού το 1820, στο 44% του παγκόσμιου πληθυσμού το 1980, και σε λιγότερο του 10% σήμερα. Για πρώτη φορά στην ιστορία βρισκόμαστε κοντά στην ημέρα που κανένας άνθρωπος δεν θα πεινάει.
• Μια κοινωνία όπου ο πλούτος μοιράζεται ίσα σε όλους – όπως στην θεωρία τουλάχιστον προσπάθησαν να εφαρμόσουν οι κομμουνιστικές κοινωνίες. Θα έχουμε *ακριβώς* το ίδιο αποτέλεσμα όπως επάνω, με τους πιο παραγωγικούς πολίτες να θέλουν να ζήσουν σε μια πιο λογική κοινωνία, και πράγματι παρατηρήσαμε ότι οι κομμουνιστικές χώρες απαγόρευαν στους πολίτες τους να φύγουν.
• Μια κοινωνία όπου αυτοί που δεν παράγουν έχουν μεγαλύτερο μερίδιο πλούτου από αυτούς που τον παράγουν. Αυτό είναι ένα παράδειγμα ακόμα χειρότερο του κομμουνιστικού, καθώς όχι μόνο δεν ανταμείβεται η παραγωγική εργασία αλλά τιμωρείται. Τέτοιο παράδειγμα κάκιστης κατανομής πλούτου είναι η πελατειακή Ελλάδα σήμερα, με πολλούς αργόσχολους στο δημόσιο και πολλούς πρόωρους συνταξιούχους (συνήθως πρώην δημόσιοι υπάλληλοι) να έχουν σημαντικά μεγαλύτερο εισόδημα από αυτούς που εργάζονται παραγωγικά στον ιδιωτικό τομέα (δείτε εδώ ένα γράφημα για το πως ιδίως μετά το 2004 το εθνικό εισόδημα συγκεντρώθηκε στα χέρια των κρατικοδίαιτων). Προφανώς σε μια τέτοια κοινωνία όλοι οι εργαζόμενοι και επιχειρηματίες που μπορούν θα φύγουν επιταχύνοντας έτσι την μείωση στην παραγωγή πλούτου. Ακριβώς όπως συμβαίνει στην Ελλάδα.

Το ζητούμενο λοιπόν της πολιτικής είναι να εφαρμοστεί μια καλή ισορροπία που να αποφεύγει τα επάνω λανθασμένα μοντέλα.

Το επιχείρημά μου μπορεί να ακούγονται θεωρητικό, όμως το ότι παραγωγικότητα και κατανομή του πλούτου βοηθάν το ένα το άλλο αποδεικνύεται πλήρως από την πραγματικότητα: Η επιστημονικά πιο έγκυρη μέτρηση της άνισης κατανομής του πλούτου είναι ο λεγόμενος “δείκτης GINI”, που σημαίνει ότι όσο χαμηλότερος ο δείκτης τόσο πιο ίσα κατανέμεται ο πλούτος. Και εδώ βγάζει μάτι η αλήθεια για την χώρα μας: Λόγω του πελατειακού καθεστώτος ήδη προ κρίσης η κατανομή πλούτου στην Ελλάδα (παρά τα ψέματα περί “κοινωνικού κράτους”) ήταν ήδη από τις χειρότερες της Ευρώπης. Το 2009 στην Ευρωπαϊκή Ένωση μόνο το ΗΒ, η Λετονία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Ισπανία και η Λιθουανία είχαν ακόμα πιο άνιση κατανομή πλούτου από εμάς. Εντός κρίσης και λόγω της αντιμνημονιακής αντίστασης στην εξυγίανση της χώρας η κατανομή πλούτου στην Ελλάδα επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο με αποτέλεσμα μόλις τρία χρόνια αργότερα να φτάσουμε στον απόλυτο πάτο. Στον παρακάτω πίνακα παρατηρούμε ότι το 2012 μόνο τα εκτός Ένωσης “ευρωπαϊκά” Τουρκία και Ρωσία είχαν ακόμα χειρότερη κατανομή πλούτου από εμάς.

Όμως μας ενδιαφέρει κυρίως η σχέση μεταξύ παραγωγής και κατανομής πλούτου. Μια αντικειμενική μέτρηση παραγωγής πλούτου είναι το μέσο εισόδημα σε αγοραστική αξία. Στο παρακάτω γράφημα αποτυπώνεται η κατάσταση ενός σημαντικού αριθμού ευρωπαϊκών κρατών. Στον οριζόντιο άξονα έχουμε το κατά κεφαλή πραγματικό εισόδημα, και στον κάθετο άξονα την ανισότητα στην κατανομή πλούτου. Τα στοιχεία είναι για το 2011:

Πηγή: World Bank - Knoema.com

Καθώς τα πρώην κομμουνιστικά κράτη της Ανατολικής Ένωσης έχουν μια διαφορετική αφετηρία τα περιέγραψα με ροζ χρώμα σε αντίθεση με τα καπιταλιστικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης όπου χρησιμοποίησα το γαλάζιο.
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πόσο δυνατή είναι η θετική σχέση μεταξύ των δυο παραμέτρων, δηλ. πόσο καλύτερα διανέμεται ο πλούτος σε εκείνα τα κράτη με υψηλή παραγωγή πλούτου. Το οποίο αποδεικνύει στην πράξη τον ισχυρισμό ότι παραγωγή και κατανομή πλούτου υποστηρίζουν το ένα το άλλο.

Ας αναλύσουμε ακριβώς τι βλέπουμε σε αυτό το γράφημα που αποτυπώνει την πραγματικότητα στην οποία ζούνε οι λαοί της Ευρώπης:

1. Βλέπουμε την πολύ δυνατή θετική σχέση μεταξύ πλούτου και καλής κατανομής του και στις δυο ομάδες κρατών. Περισσότερος πλούτος συμβαδίζει με καλύτερη κατανομή. Αν μη τι άλλο ελαφρώς δυνατότερη σχέση (δηλ. με λίγο περισσότερο πλούτο πολύ καλύτερη κατανομή του) παρατηρούμε στα πρώην κομμουνιστικά κράτη.
2. Αντιλαμβανόμαστε αμέσως ότι η παραγωγή πλούτου πράγματι είναι σημαντικότερη από την κατανομή του. Έτσι, π.χ., η Ουγγαρία έχει λιγότερο μέσο πλούτο από την Γαλλία, αλλά τον κατανέμει καλύτερα. Σε ποια από τις δυο χώρες θα επιλέγαμε να ζήσουμε; Την ίδια ερώτηση μπορούμε να κάνουμε συγκρίνοντας Σλοβενία και Δανία, ή Βουλγαρία με Ισπανία, ή Κύπρο με Ιταλία.
3. Βλέπουμε την κάκιστη θέση της Ελλάδας μεταξύ των κρατών της Δυτικής Ευρώπης. Στην χώρα μας όχι μόνο είμαστε κακοί στην παραγωγή πλούτου αλλά και στην κατανομή του. Στις καλύτερες θέσεις (δηλ. και καλή παραγωγή και καλή κατανομή) βρίσκονται η Σουηδία, η Ολλανδία, η Φινλανδία, η Δανία, η Γερμανία, η Αυστρία - κράτη που οι ντόπιοι υπερασπιστές του πελατειακού κατεστημένου της χώρας μας χαρακτηρίζουν ως “νεοφιλελεύθερα”.
4. Μερικά κράτη βρίσκονται μακρυά από την νόρμα. Τουρκία και Ρωσία βρίσκονται σε εξαιρετικά κακή θέση, αλλά είναι και τα λιγότερο ευρωπαϊκά κράτη. Νορβηγία βρίσκεται σε εξαιρετικά καλή θέση, αλλά εδώ υπάρχει η ιδιομορφία του πολύ μεγάλου πλούτου σε υδρογονάνθρακες. Η Ελβετία έχει πολύ μεγαλύτερο πλούτο απ' ότι θα περίμενε κανείς, εδώ η ιδιομορφία είναι ο πολύ μεγάλος τραπεζικός της κλάδος με προσελκύει ξένο χρήμα.

Συμπέρασμα:

Αντίθετα από την γενικευμένη εντύπωση η παραγωγή πλούτου και η κοινωνική δικαιοσύνη όχι μόνο δεν είναι συγκρουόμενοι στόχοι αλλά το ένα είναι υποστηρίζει το άλλο. Όσοι θέλουμε την οικονομική ανάπτυξη και όσοι θέλουμε την κοινωνική δικαιοσύνη θέλουμε το ίδιο: την πρόοδο. Η σύγκρουση μεταξύ οικονομικού φιλελευθερισμού (που όπως η πράξη αποδεικνύει είναι η πολιτική που παράγει πλούτο) και κοινωνικού κράτους (που όπως η πράξη αποδεικνύει είναι η πολιτική που προσφέρει τις δημόσιες υπηρεσίες και κοινωνική πρόνοια που ο πολιτισμός απαιτούν) είναι μια ψευδαίσθηση. Μια ψευδαίσθηση που δημιουργεί διχόνοια και που εκμεταλλεύονται οι πολιτικάντηδες για να μαζέψουν ψήφους.

Το μοντέλο που αποδεδειγμένα καλύτερα λειτουργεί εις όφελος τον λαών είναι το ευρωπαϊκό μοντέλο του λεγόμενου κοινωνικού φιλελευθερισμού: Μια φιλελεύθερη και άρα παραγωγική οικονομία που παράγει πλούτου και έτσι μπορεί να πληρώσει και σημαντικούς φόρους, και ένα κοινωνικό κράτος που αξιοποιώντας κάθε ευρώ του φορολογούμενο ανταποδίδει στον λαό αγαθά όπως εξαιρετικές δημόσιες υπηρεσίες (σε παιδεία, υγεία, ευνομία, κλπ) και κοινωνική πρόνοια που συνεπάγεται ένα από τα μεγαλύτερα αγαθά για τον οικογενειάρχη που είναι η οικονομική ασφάλεια.
Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός είναι το μοντέλο που εφαρμόζουν τα ευρωπαϊκά κράτη που καταλαμβάνουν την μερίδα του λέοντος μεταξύ των 20 πρώτων στην λίστα του ΟΗΕ για ποιότητα ζωής των λαών.

Ο κοινός εχθρός των προοδευτικών ανθρώπων είναι το πελατειακό κράτος το οποίο με τα προνόμια που μοιράζει προς άγραν ψήφων,τελικά πλήττει και την παραγωγική οικονομία και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Διανέλος Γεωργούδης

εγκυκλοπαίδεια-αντιμνημονιακής-μπουρδολογίας