Η Φινλανδία ως πρότυπο Κράτους Ευημερίας

Δημήτριος Καρατζίδης

Ταξίαρχος ε.α., Πολιτικός Επιστήμονας - Διεθνολόγος

Στην έντυπη έκδοση της 2ας Φεβρουαρίου 2013, το περιοδικό «The Economist» κάνει ειδικό αφιέρωμα στις σκανδιναβικές χώρες (Σουηδία, Νορβηγία, Φινλανδία και Δανία). Τις παρουσιάζει ως χώρες πρότυπο, κυρίως λόγω της εύρυθμης λειτουργίας του κοινωνικού κράτους και της ευημερίας των πολιτών τους.

Υπάρχει στο λεγόμενο «σκανδιναβικό μοντέλο» κάποιο μυστικό της επιτυχίας των σκανδιναβικών κρατών;

Εκτιμώ ότι στις χώρες αυτές υπάρχει μια ενεργός κοινωνία των πολιτών, η οποία με τις παρεμβάσεις της καθορίζει την τύχη της. Το «εγώ» των πολιτών των χωρών αυτών είναι ανεπτυγμένο τόσο όσο και στα υπόλοιπα κράτη του δυτικού κόσμου (ατομοκεντρισμός). Όμως οι πολίτες των σκανδιναβικών χωρών ενισχύουν ακόμη περισσότερο το «εγώ» τους έχοντας δώσει μεγάλη σημασία και ενισχύσει το «εμείς», δηλαδή την κοινωνία τους.

Ιδιαίτερα όσον αφορά στη Φινλανδία, ομιλώ λόγω πρόσφατων εμπειριών, καθόσον ζω στη χώρα αυτή από το καλοκαίρι του 2011. Η ταχεία και θεαματική αύξηση της ευημερίας των πολιτών της μικρής σε πληθυσμό Φινλανδίας (περίπου 5,3 εκατομμύρια), η οποία ανεξαρτητοποιήθηκε μόλις το 1917, μόνο ως θαύμα μπορεί να περιγραφεί.

Οι Φιλανδοί πολίτες έχουν αναπτύξει μια κουλτούρα εμπιστοσύνης και οικειότητας απέναντι στο κράτος, η οποία και θεωρείται ως μια μεγάλη «κοινωνική αρετή». Αυτή η εμπιστοσύνη προς τους κρατικούς θεσμούς υπάρχει διότι το κράτος «λειτουργεί» και παρέχει στον πολίτη εκτός από μια «φιλική» γραφειοκρατία και λοιπά δημόσια κοινωνικά αγαθά, με κυριότερα την περίθαλψη και την παιδεία. Παράλληλα όμως υπάρχει και η κατάλληλη νοοτροπία στους πολίτες. Δηλαδή υπάρχει η νοοτροπία του άμεσου έλεγχου του κρατικού μηχανισμού από τους πολίτες όταν οι κρατικοί λειτουργοί δεν εργάζονται σύμφωνα με τους κανόνες. Για παράδειγμα εάν ένας δημόσιος υπάλληλος δεν εκτελεί σωστά τα καθήκοντά του, δεν περιμένουν να έρθει ο ελεγκτής για να τον ελέγξει. Οι πολίτες είναι αυτοί που θα αντιδράσουν πρώτοι και θα τον ελέγξουν. Θα τον παρατηρήσουν άμεσα και εάν δεν συμμορφωθεί θα ενημερώσουν την αρμόδια υπηρεσία χωρίς δισταγμό. Με άλλα λόγια, αυτού του τύπου τη συμπεριφορά που στην Ελλάδα δημιουργεί αισθήματα ενοχής και δισταγμού, εδώ θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε αυτονόητη υποχρέωση για έλεγχο του δημόσιου υπαλλήλου.

Εκτιμώ ότι η παραπάνω νοοτροπία είναι αυτή που κυρίως καταστέλλει τη διαφθορά, εξ ου και η Φινλανδία βρίσκεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια στην πρώτη δεκάδα των λιγότερο διεφθαρμένων κρατών του κόσμου. Αυτό πιθανότατα αποτελεί και ένα από τα κυριότερα όπλα για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της χώρας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η οικονομία της Φινλανδίας βρίσκεται μέσα στις δέκα πιο ανταγωνιστικές οικονομίες του κόσμου (World Economic Forum 2000-2011).

Υπάρχουν όμως και άλλα αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της φινλανδικής κοινωνίας. Για παράδειγμα η διαφάνεια σε όλους τους τομείς είναι χαρακτηριστική. Έχει μάλιστα θεσπιστεί και μια ημέρα το χρόνο ως «ημέρα φορολογικής διαφάνειας», όπου ο κάθε πολίτης μπορεί μέσω του διαδικτύου να ενημερωθεί και να ελέγξει τα εισοδήματα οποιουδήποτε εκ των συμπολιτών του επιθυμεί, από τον συγγενή και τον γείτονά του, μέχρι τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον Πρωθυπουργό.

Ο σεβασμός σε ότι είναι δημόσιο βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο. Για τον λόγο αυτό σπάνια κατασπαταλούνται πόροι στα διάφορα δημόσια έργα. Οι πολιτικοί, οι εργολάβοι και οι λοιποί που ασχολούνται μα τα δημόσια έργα είναι πολύ προσεκτικοί, καθόσον τα φινλανδικά ΜΜΕ καραδοκούν με τη φαρμακερή τους κριτική. Φυσικά στη συνέχεια η δικαιοσύνη έχει τον πρώτο λόγο. Ειδικά όμως όσον αφορά τα ΜΜΕ, η κριτική τους προς όλους τους πολιτικούς κι ειδικά τους κατέχοντες υψηλές κυβερνητικές θέσεις είναι ανελέητη. Δεν εξαιρείται κανείς, από τον απλό δήμαρχο και βουλευτή, μέχρι τον πρωθυπουργό και τον πρόεδρο της δημοκρατίας. Μάλιστα πρόσφατα η μη κυβερνητική οργάνωση Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα έδωσε τη παγκόσμια πρωτιά στη Φινλανδία (μαζί με την Ολλανδία και η Νορβηγία), όσον αφορά το σεβασμό της ελευθερίας του Τύπου.

Οι κυβερνήσεις είναι πάντα πολυκομματικές. Μάλιστα σήμερα στη κυβέρνηση συμμετέχουν έξι κόμματα, τα οποία προέρχονται από όλο το μήκος του φάσματος της γνωστής μετά τη γαλλική επανάσταση διάκρισης, Αριστερά-Δεξιά. Εδώ όμως βλέπουμε τους μεν να υιοθετούν αρκετές προτάσεις των δε και αντιστρόφως, με γνώμονα όχι το αυστηρό, στενό, κομματικό-παραταξιακό όφελος, αλλά πρωτίστως το κοινωνικό συμφέρον.

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της φινλανδικής κοινωνίας είναι η ισοπολιτεία (Egalitarianism), δηλαδή ένα δόγμα πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ισότητας. Ο κάθε Φιλανδός είναι υπέρμαχος αυτής της ισοπολιτείας και αυτό το αποδεικνύει με τις πράξεις του σε όλες του δραστηριότητες. Πληρώνει αγόγγυστα τους φόρους του στο κράτος, ανάλογα με το εισόδημά του. Γνωρίζει όμως ότι το φορολογικό σύστημα είναι δίκαιο ως προς την κατανομή των βαρών και λόγω αυτής της τάσης για ισότητα, όσο πιο μικρό εισόδημα έχει τόσο λιγότερη φορολογία πληρώνει. Αντίθετα οι εύποροι καταθέτουν στην εφορία μέχρι και το 60% του εισοδήματός τους.

Όσον αφορά τη μεταναστευτική πολιτική του Φινλανδικού κράτους, απλά μπορούμε να πούμε ότι πράγματι υπάρχει μια πολιτική που εφαρμόζεται και η οποία στοχεύει στην ομαλή ενσωμάτωση των μεταναστών στη φινλανδική κοινωνία. Η έννοια παράνομος μετανάστης υπάρχει ενδεχομένως, μόνο στα λεξικά.

Όλα τα παραπάνω, που αποτελούν κατά τη γνώμη μου τις κυριότερες αιτίες της ευημερίας της φινλανδικής κοινωνίας, έχουν μια κοινή και στερεά βάση: Την παιδεία. Όλη η κοινωνία είναι κτισμένη πάνω σε αυτή τη σταθερή βάση και οι πολίτες το γνωρίζουν αυτό, καθόσον οι ίδιοι συμμετείχαν στο σχεδιασμό της παιδείας τους από τη δεκαετία του 70΄. Γνωρίζουν ότι το εκπαιδευτικό τους σύστημα της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι από τα καλύτερα στον κόσμο και είναι υπερήφανοι για αυτό.

Το κυριότερο αρνητικό σημείο για τους Φιλανδούς μετά τις κακές καιρικές συνθήκες λόγω του σκανδιναβικού ψυχρού κλίματος, είναι ο αλκοολισμός. Έχει δημιουργηθεί με το χρόνο μια αρνητική φινλανδική κουλτούρα σχετικά με το αλκοόλ. Οι Φιλανδοί δεν πίνουν το ποτό, αλλά το ποτό μοιάζει να «πίνει τους Φιλανδούς». Φυσικά όχι όλους αλλά περίπου το 10% από αυτούς.

Τα θετικά της σκανδιναβικής κοινωνίας συνοψίζονται θεωρώ εν πολλοίς και θυμίζουν τα λόγια του Περικλή στον επιτάφιο λόγο τους προς τους Αθηναίους: «Έχουμε πολίτευμα που δεν αντιγράφει των άλλων τους νόμους, αλλά πιο πολύ είμαστε εμείς παράδειγμα σε μερικούς παρά μιμητές τους».

ΠΗΓΕΣ

Andre Noel Chaker, The Finnish Miracle. An inspiring model and a few cool stories from a self-made nation. Talentum, Helsinki 2011.

http://www.economist.com/news/leaders/21571136-politicians-both-right-and-left-could-learn-nordic-countries-next-supermodel

http://infognomonpolitics.blogspot.fi/2012/12/blog-post_1629.html#.UQ7dab94JXI