Τουρκία, Ισραήλ, Σ. Αραβία - Οι τρεις «πάτρωνες» της Μ. Ανατολής, χωρίς ρόλο

ΤΟΥΡΚΙΑ, ΙΣΡΑΗΛ ΚΑΙ Σ. ΑΡΑΒΙΑ ΧΑΝΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΟΝΟΜΙΑΚΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ

Ανουάρ Σαντάτ, Τζίμι Κάρτερ, και Καμπ Ντέιβιντ το 1978

Του Γιώργου Καπόπουλου
kapopoulos@pegasus.gr

Είναι βέβαιο ότι βρισκόμαστε στην τελική ευθεία της δύσκολης και μακράς διαπραγμάτευσης των ΗΠΑ με το Ιράν για τον έλεγχο του πυρηνικού του προγράμματος. Η διαπραγμάτευση επισήμως διεξάγεται στο πλαίσιο 5 συν 1, τα πέντε δηλαδή Μόνιμα Μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ( ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Βρετανία και Γαλλία) συν τη Γερμανία.
Επί της ουσίας η ουσιαστική διαπραγμάτευση γίνεται σε διμερή διαπραγμάτευση Ουάσιγκτον - Τεχεράνης με τη θετική εποικοδομητική συμβολή της Μόσχας σε κρίσιμες στιγμές. Στη διμερή διαπραγμάτευση το ζητούμενο δεν είναι μόνον η συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν, αλλά μια συνολική εξομάλυνση των διμερών σχέσεων Ουάσιγκτον-Τεχεράνης παρόμοιας εμβέλειας με την προσέγγιση των Νίξον-Κίσινγκερ με την Κίνα του Μάο την περίοδο 1971-72. Μια εφ' όλης της ύλης προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν θα φέρει καταλυτικές ανατροπές στην Ευρύτερη μέση Ανατολή και στη Νοτιοδυτική Ασία, θα επηρεάσει καθοριστικά τις εξελίξεις από τη Συρία και το Ιράκ μέχρι και το Αφγανιστάν-Πακιστάν.

Τρεις χώρες βλέπουν σε διαφορετικό βαθμό και με διαφορετικές αντιδράσεις την προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν ως απειλή για τα ζωτικά τους συμφέροντα: Το Ισραήλ, η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία.

Το Τελ Αβίβ και το Ριάντ διαθέτουν πανίσχυρα λόμπι στην Ουάσιγκτον, όπως ακριβώς είχε η Ταϊβάν το 1971-72, όταν επιχείρησε ανεπιτυχώς να βραχυκυκλώσει το άνοιγμα του Λευκού Οίκου στον Μάο, και όπως ακριβώς το κουβανικό λόμπι στο Μαϊάμι της Φλόριντα προσπαθεί να εμποδίσει τη γρήγορη και πλήρη εκκαθάριση εκκρεμοτήτων ΗΠΑ - Κούβας σήμερα.

Για τις ΗΠΑ του Ομπάμα από ό,τι φαίνεται η δυσαρέσκεια των τριών θεωρείται ως διαχειρίσιμη για το γεγονός ότι Αγκυρα, Τελ - Αβίβ και Ριάντ έχουν βαθιές μεταξύ τους αντιπαλότητες, οπότε δεν μπορούν να απαρτίσουν ένα έστω ετερόκλητο και ευκαιριακό μέτωπο δυσαρεστημένων.

Ισραήλ : Ο απολεσθείς παράδεισος
Η ανησυχία του Νετανιάχου για τη δυνατότητα που θα διατηρήσει το Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα και μετά την όποια συμφωνία του με τους «5 συν 1», είναι το πρόσχημα, η ουσία βρίσκεται αλλού.

Η στρατηγική ανησυχία του Ισραήλ είναι ένα Ιράν, με ή χωρίς πυρηνικά όπλα, μεγάλη δύναμη στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή, που μέσω των Σιιτών Μουσουλμάνων επηρεάζει εσωτερικές και περιφερειακές ισορροπίες σε μια ευρύτατη γεωγραφική έκταση και έτσι διεκδικεί εκ των πραγμάτων να είναι μέρος οποιασδήποτε συνολικής συμφωνίας ή ακόμη και επί μέρους συμβιβασμού και συμψηφισμού για την επίλυση του Μεσανατολικού.

Σε επίπεδο περιφερειακών συσχετισμών τα παραπάνω θα σημαίνουν ότι κλείνει για το Ισραήλ μια εποχή από τη συμφωνία του Καμπ Ντέιβιντ το 1978 μέχρι και σήμερα, όπου μετά την υπογραφή διμερούς ειρήνευσης με την Αίγυπτο δεν υπήρχε στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο περιφερειακή δύναμη που να εξισορροπεί το συνολικό προβάδισμα ισχύος του Τελ Αβίβ.

Επί πλέον με τον ορατό πλέον συνολικό συμβιβασμό ΗΠΑ-Ιράν, το Ισραήλ χάνει τον ρόλο του μοναδικού ερείσματος της Ουάσιγκτον και της Δύσης συνολικά σε μια φλεγόμενη περιοχή. Έναν ρόλο που διεκδίκησε με περισσότερη έμφαση μετά τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης στις αρχές του 2011, έναν ρόλο που στο όνομα της αβεβαιότητας και της αστάθειας στον Αραβομουσουλμανικό Κόσμο επέτρεπε στον Νετανιάχου να μεταθέτει ή καλύτερα να βραχυκυκλώνει κάθε έξωθεν πίεση για αναζήτηση συνολικού συμβιβασμού με την Παλαιστινιακή Αρχή.

Ο λόγος του Νετανιάχου την Τρίτη ενώπιον του Κογκρέσου υπήρξε μια διπλή πρόκληση για τον Ομπάμα: Πρώτον, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ έφθασε παρά την άρνηση του ενοίκου του Λευκού Οίκου να τον συναντήσει στην αμερικανική πρωτεύουσα για μια προεκλογική ομιλία εν όψει των εκλογών στο Ισραήλ σε λίγες ημέρες. Δεύτερον αναμείχθηκε ευθέως και προκλητικά στον πόλεμο φθοράς Ομπάμα -Ρεπουμπλικανικού Κογκρέσου που θα κρατήσει μια διετία μέχρι τις εκλογές του Νοεμβρίου του 2016, με προνομιακό πεδίο την εξωτερική πολιτική.

Με άλλα λόγια, η επίσκεψη Νετανιάχου στην Ουάσιγκτον δεν είναι μια προεκλογική παρεκτροπή, αλλά η απαρχή μιας προδιαγεγραμμένης περαιτέρω επιδείνωσης των διμερών σχέσεων ΗΠΑ - Ισραήλ με άγνωστη κατάληξη. Ολα τα παραπάνω προς μεγάλη ικανοποίηση του Ιράν, που βλέπει τον Νετανιάχου με την εκβιαστική ρητορική του τύπου ή με μας ή με την Τεχεράνη να επισπεύδει εκ των πραγμάτων την κατάληξη που υποτίθεται ότι θέλει να ματαιώσει ή έστω να επιβραδύνει.

Ριάντ και Εμιράτα κινούνται με μεγαλύτερη σωφροσύνη απέναντι στη στροφή της Ουάσιγκτον
Πετρέλαιο μέχρι 20 δολ. το βαρέλι;

Η Σαουδική Αραβία και μαζί της τα Εμιράτα του Κόλπου, με εξαίρεση το Κατάρ, έχουν κινηθεί με μεγαλύτερη ηρεμία και σωφροσύνη απέναντι στη στροφή των ΗΠΑ στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή, από ό,τι τόσο το Ισραήλ όσο και η Τουρκία.

Το Ριάντ που πριν από λίγο καιρό είχε παρασκηνιακά ανάψει «πράσινο φως» στο Τελ Αβίβ για υπερπτήση του σαουδαραβικού εναέριου χώρου από τη Μοίρα Πολεμικών Αεροσκαφών του Ισραήλ που θα βομβάρδιζε τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, όταν διαπίστωσε ότι δεν μπορεί να εναντιωθεί στην απόφαση Ομπάμα για εκκαθάριση εκκρεμοτήτων με την Τεχεράνη, άρχισε τον δικό του διάλογο με τη θρησκευτική και πολιτική ηγεσία της χώρας και αναζήτησε την κατοχύρωση των ζωτικών του συμφερόντων στο πεδίο της πρωτοκαθεδρίας του ως κύριου πετρελαϊκού προμηθευτή των ΗΠΑ και της Δύσης. Η κατακρήμνιση της τιμής του μαύρου χρυσού πρώτον, κατοχυρώνει τη χρησιμότητα της σταθερότητας στο Ριάντ για τις ΗΠΑ, δεύτερον, πιέζει ασφυκτικά τη Ρωσία αλλά και τη Βενεζουέλα και το Ιράν και τέλος, παγώνει για το ορατό μέλλον τα σχέδια για περαιτέρω εκμετάλλευση των σχιστολιθικών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στις ΗΠΑ και στον Καναδά.

Επιπλέον η Σαουδική Αραβία, σε αντίθεση με την Τουρκία, δεν επένδυσε ποτέ πλήρως και ανεπιφύλακτα στη στήριξη του Πολιτικού Ισλάμ στη Συρία και στο Ιράκ, γιατί πάντοτε είχε συνείδηση του κινδύνου ότι ο επόμενος στόχος εξτρεμιστών τύπου ISIS ή και μετριοπαθών σαν τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και την Χαμάς θα ήταν το δικό της καθεστώς. Έτσι με δεδομένη την ανεπιφύλακτη στήριξη του Σίσι στην Αίγυπτο που την έχει φέρει σε σύγκρουση με την Τουρκία των Ερντογάν - Νταβούτογλου, το Ριάντ δεν θα ήταν εξ ορισμού αρνητικό σε μια συμφωνία κυρίων με την Τεχεράνη για τη σταθεροποίηση της Συρίας. Άλλωστε, η σημερινή κυβέρνηση στη Βαγδάτη αποτελεί προϊόν του συμβιβασμού Σαουδικής Αραβίας-Ιράν, χωρίς τον οποίο δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί η πίεση των Τζιχαντιστών.

Η Αγκυρα απέναντι στις ΗΠΑ
Τουρκία, τα πρώτα συμπτώματα στρατηγικής δύσπνοιας

Πριν από λίγα χρόνια ο Ερντογάν που κρατούσε ανοικτή γραμμή επικοινωνίας με την Τεχεράνη προσφερόταν να μεσολαβήσει για να βρεθεί λύση στο πρόβλημα του διεθνούς ελέγχου του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, ώστε να μην υπάρχει δυνατότητα απόκτησης πυρηνικού οπλοστασίου.

Στην ουσία, το ενδεχόμενο να γίνει η Τεχεράνη πυρηνική δύναμη απασχολούσε σοβαρά την Αγκυρα, καθώς μια παρόμοια εξέλιξη θα έδινε προβάδισμα στην Τεχεράνη στους περιφερειακούς συσχετισμούς. Επί πλέον, θα οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια την Τουρκία στην απόκτηση πυρηνικού οπλοστασίου, με τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο να ακολουθούν.

Σήμερα, ήδη η Τουρκία του Ερντογάν βρίσκεται απέναντι στις ΗΠΑ και το Ιράν, σε μια σειρά από περιφερειακά μέτωπα: Από τη Συρία, όπου οι ΗΠΑ μέσω Ιράν και Ιράκ έχουν de facto συνεργασία με τον Ασαντ και το Μπααθικό Καθεστώς της Δαμασκού, μέχρι το Ιράκ, όπου η επιρροή της Αγκύρας εξασκείται αρνητικά για τη σιιτική κυβέρνηση της Βαγδάτης και την Ουάσιγκτον και την Τεχεράνη που την στηρίζουν. Είτε μέσω της προσπάθειας του Ερντογάν να καταστήσει το Κουρδικό Βόρειο Ιράκ τουρκικό προτεκτοράτο, είτε με την ενθάρρυνση της ηγεσίας των Σουνιτών του Κεντρικού Ιράκ να κρατούν σκληρή στάση απέναντι στην κεντρική κυβέρνηση της χώρας.

Προβολές στο μέλλον
Αν τα παραπάνω έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής εύκολα, μπορούμε να φαντασθούμε τι προβολές στο μέλλον γίνονται στην Αγκυρα με τον συνυπολογισμό μιας συμμαχίας ΗΠΑ-Ιράν: Ερντογάν και Νταβούτογλου βλέπουν τη Χεζμπολάχ, τους Φρουρούς της Επανάστασης, άλλα και μονάδες του ιρανικού στρατού να καταδιώκουν σε χερσαίες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις τους Τζιχαντιστές δίπλα στη μεθόριο Τουρκίας-Συρίας.

Είναι βέβαιο ότι με δεδομένη την αντιπαλότητα Αγκύρας -Τελ Αβίβ και την ορατή εκδίωξή της από Συρία-Ιράκ, η Αγκυρα προεξοφλεί ότι πολύ γρήγορα θα χάσει κάθε επιρροή στη Γάζα και την ηγεσία της Χαμάς, η οποία αργά ή γρήγορα θα επαναπροσεγγίσει την Τεχεράνη.

Πιο πολύ και από το Ισραήλ, η Τουρκία από ό,τι φαίνεται θα πληρώσει τουλάχιστον σε πρώτη φάση το πιο ακριβό τίμημα ως παράπλευρη ζημιά του εξυφαινόμενου ειδυλλίου ΗΠΑ - Ιράν.

Ερντογάν και Νταβούτογλου στην ουσία θα υπογράψουν ένα δεύτερο πιστοποιητικό θανάτου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που διαλύθηκε το 1918, εγκαταλείφθηκε ως στόχος μετααυτοκρατορικής επιρροής από τον Κεμάλ το 1925 και επιχειρήθηκε να αναστηθεί δειλά -δειλά από τον Οζάλ τη δεκαετία του '80 και τα τελευταία χρόνια από τον θαυμαστή του Σουλτάνου Σελίμ και τον συγγραφέα του στρατηγικού βάθους.

Hμερησία