Το Τσερνομπίλ και το «Costa Concordia»

γράφει ο Philippe Arnaud

Ειπώθηκε πριν από μερικά χρόνια ότι η καταστροφή του Τσερνομπίλ ήταν ένα σύμβολο του κράτους της ΕΣΣΔ εκείνης της εποχής και ότι προανήγγειλε την καταστροφή που περίμενε το καθεστώς μόλις 5 χρόνια αργότερα (τρία χρόνια, αν υπολογίζουμε το ναυάγιο από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου).

Από αυτή τη παρατήρηση, μου φαίνεται ότι το ναυάγιο του Costa Concordia, στην ακτή ενός νησιού στην Τοσκάνη, θα μπορούσε
να θεωρηθεί ως παραβολή (ή μεταφορά) για το σημερινό ναυάγιο της σημερινής καπιταλιστικής οικονομίας.

1. Όπως και οι οικονομικές οντότητες (τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες, συνταξιοδοτικά ταμεία, επενδυτικά ταμεία), τα μεταφορικά μέσα και τα μέσα επικοινωνίας γίνονται όλο και πιο γιγαντιαία, όπως τα περισσότερα κτήρια. Εκεί που ορισμένοι συσσωρεύουν τα δισεκατομμύρια, άλλοι συσσωρεύουν επιβάτες  -παρατηρείται επίσης και για τα αεροπλάνα. Εκεί που η πρώτη εκδοχή του αεροπλάνου Caravelle το 1958 (54 χρόνια) έπαιρνε 80 επιβάτες, το Airbus A-380, το 2012, στην εκδοχή  charter A-380-800, μεταφέρει 853 επιβάτες και 20 μέλη πλήρωμα.

1’. Και σημειώστε ότι η λογική είναι ίδια: όπως τα δισεκατομμύρια που επενδύονται στα χρηματιστήρια η που δανείζονται στα κράτη ή ιδιώτες χρησιμοποιούνται μόνο για να καρποφορήσουν άλλα δισεκατομμύρια, ο αγώνας για το γιγαντισμό των μέσων μεταφορών (αεροπλάνα και πλοία) μέσω της οικονομίας της κλίμακας που το επιτρέπει, εξυπηρετεί τους κρουαζερίστες ή τις αεροπορικές εταιρείες για να συγκεντρώσουν τα περισσότερα χρήματα.

2. Και στις δύο περιπτώσεις, όταν συμβαίνει μια καταστροφή, είναι συνεπώς ανάλογη με τα μέσα που διατέθηκαν. Όταν συνετρίβη μια Caravelle, οι νεκροί ήταν 80. Όταν θα συντριβή ένα Airbus A-380 (γιατί, δυστυχώς, θα συμβεί), θα είναι σχεδόν 900 οι νεκροί. Όταν γινόταν μια οικονομική κρίση παληά, ήταν συνάρτηση των σχετικών ποσών, τα οποία, με τη σειρά τους, εξαρτιόνταν από τα χρηματοοικονομικά εργαλεία. Σήμερα, αυτά τα χρηματοοικονομικά εργαλεία έχουν πολλαπλασιαστεί από τους μαθηματικούς συνδυασμούς και τους υπολογιστές σε ένα επίπεδο που δεν υπήρχε πριν από μισό αιώνα (π.χ. στην εποχή της Caravelle): οι ζημίες είναι λοιπόν στο μέτρο των σχετικών ποσών που κυκλοφορούν.

3. Όπως στην οικονομία της αγοράς, είναι το «πιλοτάρισμα» του οργάνου, πάντα στα όρια της ισορροπίας ή της ίσαλου γραμμής, που προκαλεί το ναυάγιο. Στην περίπτωση των επενδύσεων στο χρηματιστήριο, ο καθένας ποντάρει στην άνοδο των μετοχών του, προσπαθώντας να αρπάξει «το» τελευταίο λεπτό, πριν να αλλάξει η συγκυρία και αντιστραφεί η κατάσταση. Και είναι ακριβώς αυτή η προσδοκία του τελευταίου λεπτού, αυτή η απληστία να μη χαθεί τίποτα, που προκαλεί την καταστροφή  -γιατί, αφού οι κερδοσκόποι είναι κοπάδι, κανείς δεν θέλει να πουλήσει πρώτος. Και όλοι μαζί σπάνε τα μούτρα τους. Ομοίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι τράπεζες δάνεισαν σε δανειολήπτες όλο και λιγότερο φερέγγυους, τιτλοποιήσαν όσο πιο πολύ μπόρεσαν, προσπαθώντας να «πλασάρουν» σε άλλες τράπεζες ή άλλους «επενδυτές» το μεγαλύτερο μέρος των μετοχών τους και σάπια ομόλογα πριν κάποιος να σφυρίξει το τέλος του παιχνιδιού.

3’. Στην περίπτωση του Costa Concordia, ο καπετάνιος του πλοίου, ο οποίος συνήθιζε να πλεύσει πολύ κοντά στις ακτές, ήθελε να πλεύσει ακόμα πιο κοντά, για να δείξει τι μπορούσε να κάνει για να «χαίρονται οι επιβάτες τα λεφτά που πλήρωσαν» (συνεπώς να κάνουν διαφήμιση από στόμα σε στόμα και να έρθουν νέους πελάτες, που θα αποφέρουν ακόμα περισσότερα χρήματα). Όμως, δεν μπορούσε να διακρίνει ποιο ήταν το όριο του βυθού...

4. Όπως στην οικονομική κρίση, οι μεγάλοι σώζονται πρώτα. Επιζώντες επιβάτες δηλώνουν ότι άνδρες έσπρωχναν γυναίκες και παιδιά για να επιβιβαστούν πρώτοι στις σωσίβιες λέμβους, μερικοί μάλιστα φώναζαν «είμαι VIP!»[Very Important Person], για να (προσπαθήσουν) να δικαιολογήσουν την σκαιότητα και την αγριότητα τους. Ομοίως, στην οικονομική κρίση, τα μέτρα λιτότητας που απαιτούνται εδώ και εκεί με απόχρωση και κραυγή, θα επηρεάζουν μόνο τις καμπίνες των επιβατών στους κάτω ορόφους και όχι αυτών των βασιλικών σουίτων.

5. Όπως και στην περίπτωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι ζημιές θα κοινωνικοποιηθούν (όπως τα προηγούμενα κέρδη είχαν ιδιωτικοποιηθεί). Μετά το ναυάγιο του Costa Concordia, οι ιταλικές δημόσιες υπηρεσίες (αστυνομία, καραμπινιέροι, πυροσβέστες, δύτες, νοσοκομεία ...) διάσωσαν τους επιβάτες, ενώ τα μέλη του πληρώματος, ιδιαίτερα ο καπετάνιος, ξεγλίστρησαν. [Με τον ίδιο τρόπο που ξεμπαρκαρίστηκαν ο Παπανδρέου, ο Μπερλουσκόνι και ο Madoff].

Philippe Arnaud

Πηγή