Η Τουρκία στον 21ο αιώνα: Στρατηγικό βάθος ή στρατηγική ρηχότητα;

Ο χάρτης δείχνει την απώλεια εδαφών, που οδήγησε στη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία ξεκίνησε το 1699 και ολοκληρώθηκε το 1923. Η βαθειά τουρκική πολιτική διανόηση προσπαθεί να αναστρέψει τη ροή των γεγονότων και με αφετηρία την προσάρτηση του σαντζακίου Αλεξανδρέττας (1939), την κατοχή του 40% της Κύπρου (1974) και με σειρά διεκδικήσεων στο Αιγαίο, το Βόρειο Ιράκ, τα Βαλκάνια κ.α., σχεδιάζει, στη θεωρία του στρατηγικού βάθους, την ανασύσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με όρους 21ου αιώνα. Το άρθρο-ανάλυση που ακολουθεί, αναδεικνύει πτυχές που φέρνει στην επιφάνεια αντί για το βάθος, τη στρατηγική ρηχότητα της Τουρκίας.

Ο ΠΕΜΠΤΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ*
Η Τουρκία στον 21ο αιώνα
ΠΟΙΕΣ «ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ» ΘΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ

του Σάββα Καλεντερίδη
Η ιστορική πορεία της ευρύτατης περιοχής που εκτείνεται περιμετρικά της Κωνσταντινούπολης (περιοχή όπου επεκτάθηκε η Βυζαντινή και η Οθωμανική Αυτοκρατορία), κατά τη διάρκεια της 2ης μ.Χ. χιλιετίας σημαδεύτηκε από πολλά ιστορικά γεγονότα.
Κατά τη δική μας ιεράρχηση, τα σημαντικότερα από αυτά τα γεγονότα ήταν τα εξής:
Το πρώτο ήταν η Μάχη του Ματζικέρτ, το 1071, από την οποία κρίθηκε το μέλλον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της Ανατολής, αφού μετά τη μάχη αυτή τα τουρκομανικά φύλα σταδιακά επικράτησαν και εδραίωσαν τη θέση τους στην Ανατολή.
Το δεύτερο σημαντικό ιστορικό γεγονός ήταν η άλωση της Πόλης από τους Λατίνους Σταυροφόρους, το 1204, που έπληξε καίρια τη βιωσιμότητα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Το τρίτο ήταν η άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς Τούρκους, το 1453, που προκάλεσε την οριστική διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και εξασφάλισε την εδραίωση των Οθωμανών Τούρκων ως ηγεμονικού παράγοντα σε μια ευρύτατη περιοχή γύρω από την Κωνσταντινούπολη.
Το τέταρτο γεγονός ήταν η Ελληνική Επανάσταση, το 1821, που οδήγησε στην ίδρυση του ελλαδικού κράτους, το 1828, λειτουργώντας στην ουσία ως οδηγός για τα υπόλοιπα έθνη της Βαλκανικής, που άρχισαν σταδιακά να διεκδικούν κι αυτά με τη σειρά τους τη δική τους εθνική ανεξαρτησία.

Το «μυστικό» της επιβίωσης και της επιτυχίας των Τούρκων
· Τα χαρακτηριστικά του λαού και του τρόπου άσκησης της εξουσίας
Όσο κι αν αναζητήσουμε τα αίτια της ήττας των Βυζαντινών στην εσωτερική κατάσταση και τις ενδογενείς αδυναμίες του Βυζαντίου, μένει να δώσουμε μια απάντηση στο εξής ερώτημα:
Ποια ήταν εκείνα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τα άλλα στοιχεία που κατέστησαν τους Τούρκους κυρίαρχο στοιχείο στην περιοχή για περίπου χίλια χρόνια;

Η απάντησή μας επικεντρώνεται στα εξής:
· Η δύναμη-ισχύς των όπλων
Από μια μακροσκοπική θεώρηση των γεγονότων, αυτό που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι ότι οι Τούρκοι μπήκαν στην Ανατολή στηριζόμενοι στην ισχύ των όπλων, στη δύναμη, την οποία μάλιστα επέβαλαν με αμείλικτη σκληρότητα στους εχθρούς τους, ούτως ώστε να εξασφαλίζεται όχι απλά η νίκη, αλλά η ολοκληρωτική εξόντωση του αντιπάλου.
· Ο καθοριστικός ρόλος του στρατού
Τα τουρκομανικά εμιράτα που εμφανίστηκαν στην Ανατολία από τον 11ο αιώνα δεν διέθεταν ούτε ανέπτυξαν ποτέ προηγμένο σύστημα πολιτικής διοίκησης, αφού ο στρατός και οι στρατιωτικοί ηγέτες ήταν αυτοί που διαχειρίζονταν στην ουσία και τη στρατιωτική και την πολιτική εξουσία. Το γεγονός αυτό και ο κυρίαρχος ρόλος τις ισχύος των όπλων διαχρονικά στην επιβίωση και επικράτηση των Τούρκων στην περιοχή κατέστησε τον στρατό παραδοσιακό διαχειριστή ή συνδιαχειριστή και της πολιτικής εξουσίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μετέπειτα στην Τουρκία.
· Οι στρατηγικές συμμαχίες
Οι Τουρκομάνοι, που εισέβαλαν στην Ανατολή το 1071, σύμφωνα με Τούρκους ιστορικούς υπολογίζονται σε περίπου 60 χιλιάδες, χωρίς να αναφέρονται στη συνέχεια άλλες μαζικές μετακινήσεις τουρκομανικών πληθυσμών από την Κεντρική Ασία προς την Ανατολή.
Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Πώς είναι δυνατόν ένας τόσος μικρός αριθμός ανθρώπων να επικρατήσει έναντι του Βυζαντίου και έναντι όλων των άλλων λαών που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή (Έλληνες, Πέρσες, Άραβες, Αρμένιοι, Κούρδοι κ.λπ.);

Η απάντηση είναι: Εξισλαμισμοί-εκτουρκισμοί και στρατηγικές συμμαχίες
· Εξισλαμισμοί-εκτουρκισμοί
Από τη μια πλευρά η αδυναμία περιφρούρησης των εδαφών και των πληθυσμών της Ανατολής από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και από την Κωνσταντινούπολη, και από την άλλη η αμείλικτη επιβολή της δύναμης και της βίας σ’ αυτούς από τους Τούρκους, μπροστά στον κίνδυνο της ολοκληρωτικής εξάλειψης, οδήγησε σταδιακά, από τον 11ο αιώνα, τους λαούς της Ανατολής στον εξισλαμισμό και στον εκτουρκισμό.
· Στρατηγικές συμμαχίες
Οι ηγέτες των Τουρκομάνων, με την είσοδο στην Ανατολή, επέλεξαν ως στρατηγικό τους σύμμαχο τους Κούρδους, κίνηση που εξασφάλισε στους Τουρκομάνους αξιόμαχο συμμαχικό στρατό και κάλυψη στα νώτα τους, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν στην αρχή τους Βυζαντινούς και στη συνέχεια τους Πέρσες και τους Άραβες.
· Στρατηγικό βάθος
Στη συνέχεια, τους επόμενους αιώνες ζωής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η συμμαχία με τους Κούρδους και πιο συγκεκριμένα η γεωγραφική περιοχή του Κουρδιστάν, που παρεμβαλλόταν μεταξύ Τούρκων, Περσών και Αράβων, κάλυπτε τα νώτα της Αυτοκρατορίας, που επεκτάθηκε απερίσπαστα και με καλυμμένα τα νώτα προς όλες τις άλλες κατευθύνσεις, προσδίδοντάς της ταυτόχρονα το απαραίτητο για την επιβίωσή της στρατηγικό βάθος.

Ο πέμπτος και σημαντικότερος ιστορικός σταθμός
Μετά τον τέταρτο σημαντικό σταθμό, που ήταν το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης, ακολούθησε η σταδιακή διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διαδικασία που ολοκληρώθηκε το 1923 με την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, η οποία, ως κληρονόμος, νομιμοποιήθηκε να διαχειριστεί να εναπομείναντα (ελάχιστα) χριστιανικά και τα μουσουλμανικά πληθυσμιακά υπόλοιπα που κατοικούσαν τότε στην επικράτεια του νεότευκτου τουρκικού κράτους.
Στα τέλη της 2ης χιλιετίας, που όντως οι Τούρκοι καθηγεμόνευσαν την ευρύτατη αυτή περιοχή, στηριζόμενοι στη δύναμη και στην αμείλικτη χρησιμοποίησή της επί των αντιπάλων τους και στη στρατηγική συμμαχία τους με τους Κούρδους, συμβαίνουν δύο γεγονότα που κατά κάποιον τρόπο αναιρούν και ακυρώνουν τα στοιχεία εκείνα που λειτούργησαν ως στρατηγικό πλεονέκτημα για την επικράτηση του τουρκισμού στην περιοχή.

Τα γεγονότα αυτά είναι τα εξής:
· Η διαδικασία εισόδου της Τουρκίας στην Ε.Ε.**
Η διαδικασία εισόδου της Τουρκίας στην Ε.Ε., μεταξύ άλλων, υποχρεώνει τη γειτονική χώρα να θέσει τον στρατό υπό τον έλεγχο των πολιτικών και της πολιτικής και να λειτουργεί σύμφωνα με τις επιταγές της Ε.Ε.
Τι σημαίνει αυτό; Ότι σε περίπτωση που η Τουρκία γίνει πλήρες μέλος της Ε.Ε., με όρους Βρυξελλών και ΟΧΙ Αγκύρας, η Τουρκία και οι Τούρκοι θα απολέσουν το ένα από τα στοιχεία που τους κατέστησαν κυρίαρχο παράγοντα στην ευρύτερη περιοχή. Το στοιχείο αυτό είναι ο καθοριστικός ρόλος του στρατού στην άσκηση της εξουσίας, ο οποίος στρατός είναι αυτός που συνεχίζει να απειλεί και να χρησιμοποιεί με αμείλικτο τρόπο (Κύπρος, Αιγαίο, Κούρδοι) τη δύναμη των όπλων, περίπου αυτόνομα και χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη βούληση του λαού που εκφράζεται μέσα από τις δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις.

· Το διαζύγιο με τους Κούρδους
Το δεύτερο γεγονός είναι η χειραφέτηση των Κούρδων και η αποστασιοποίησή τους από τη χιλιόχρονη στρατηγική συμμαχία με τους Τούρκους. Η επανάσταση των Κούρδων μέσα από τις τάξεις του ΡΚΚ από τη μια πλευρά, και η πρώτη (1991) και δεύτερη (2003) επιχείρηση των ΗΠΑ στο Ιράκ, ανοίγουν τον δρόμο για μια πορεία ενοποίησης των Κούρδων του Ιράκ, της Τουρκίας, του Ιράν και της Συρίας. Αυτό, όπως είναι φυσικό, είναι πιθανό να προκαλέσει τις αντιδράσεις της Τουρκίας, του Ιράν και του αραβικού παράγοντα.
Το θέμα, λοιπόν, είναι αν οι Κούρδοι κατορθώσουν να ξεφύγουν από τη μέγγενη των Περσών-Αράβων-Τούρκων ή αν θα υποχρεωθούν και πάλι σε μια στρατηγική συμμαχία με τους Τούρκους, για να κατορθώσουν να «υπάρχουν» και αυτοί στην περιοχή.

Το τέλος της κυριαρχίας;
Σε περίπτωση που γίνει το πρώτο, δηλαδή σε περίπτωση που οι Κούρδοι εξασφαλίσουν μια ισχυρή εξωτερική συμμαχία και δεν υποχρεωθούν σε στρατηγική συμμαχία-υποταγή στους Τούρκους, και σε περίπτωση που ο τουρκικός στρατός τεθεί υπό την εποπτεία μιας δημοκρατικής κυβέρνησης στην Τουρκία, η αρχή του 21ου αιώνα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο πέμπτος σημαντικότερος σταθμός την ιστορία της περιοχής, αφού θα αφαιρέσει τα δυο κύρια συγκριτικά πλεονεκτήματα με βάση τα οποία οι Τούρκοι, κατά κάποιον τρόπο, κυριάρχησαν στην περιοχή για περίπου χίλια χρόνια.

Εκτιμήσεις-Συμπεράσματα
Η συγκεκριμένη προσέγγιση που παρατέθηκε στην παρούσα έκθεση, μας επιτρέπει να εξετάσουμε το ενδεχόμενο το επόμενο διάστημα οι Τούρκοι και ο τουρκισμός να απολέσουν την ηγεμονία στην περιοχή της Ανατολής, με ορατό το ενδεχόμενο την ηγεμονία αυτή να τη διεκδικήσουν οι Κούρδοι, που αποτελούν την πιο πολυπληθή ομοιογενή εθνική ομάδα στην περιοχή.
Επίσης, η απώλεια της ηγεμονίας από τους Τούρκους και η οριστική ήττα του τουρκικού εθνικισμού, είναι δυνατόν να επιτρέψει στους λαούς που εξισλαμίστηκαν και οδηγήθηκαν στον βίαιο εκτουρκισμό, στην ελεύθερη αναζήτηση της ιστορικής τους ταυτότητας μέσα στο μωσαϊκό των φυλών και των εθνοτήτων της Ανατολής.
Με βάση τα όσα εκτέθηκαν παραπάνω, η ροή του κουρδικού πετρελαίου στις διεθνείς αγορές από την 1η Ιουνίου 2009, μέσω του αγωγού Κιρκούκ-Γιουμουρταλίκ, σηματοδοτεί μια εντελώς νέα πραγματικότητα στην περιοχή. Προφανώς οι ΗΠΑ κατόρθωσαν να συγκεράσουν τις ανησυχίες Τούρκων, Αράβων και Περσών και έδωσαν στους Κούρδους τη δυνατότητα για τις επόμενες δεκαετίες να έχουν σταθερή πηγή εσόδων, μια εξέλιξη που θα προσδώσει βιωσιμότητα στο αυτόνομο κουρδικό κράτος του Νοτίου (ιρακινού) Κουρδιστάν.
Το θέμα είναι πώς θα επηρεάσει το γεγονός αυτό τις εξελίξεις στο Βόρειο (τουρκικό) Κουρδιστάν, από τη στιγμή μάλιστα που η Τουρκία, μετά από επίμονες αρνήσεις δεκαετιών, δέχθηκε να συναινέσει στην εξαγωγή του κουρδικού πετρελαίου από τον τερματικό σταθμό του Γιουμουρταλίκ, στον Κόλπο των Αδάνων, η οποία Τουρκία, σημειωτέον, έχει ηττηθεί στρατιωτικά από το ΡΚΚ και δείχνει διατεθειμένη να κινηθεί προς την κατεύθυνση πολιτικής λύσης του δικού της κουρδικού την επόμενη περίοδο.
Το ότι όλα τα παραπάνω αφορούν άμεσα την Ελλάδα, είναι ηλίου φαεινότερον. Το γιατί όλα αυτά δεν απασχολούν, τουλάχιστον σε επίπεδο πολιτικού προβληματισμού, την ελληνική πολιτική διανόηση, είναι ένα ερώτημα που ζητεί την απάντησή του.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
*Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Διπλωματία και στην εφημερίδα Ποντιακή Γνώμη, τεύχος Ιουνίου 2009.
**H αναφορά αυτή γίνεται για την ανάγκη του συγκεκριμένου άρθρου και το σκεπτικό που αναπτύσσεται εδώ δεν σημαίνει αναγκαστικά και αποδοχή από πλευράς του συντάκτη της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας, τουλάχιστον όπως την «οραματίζονται» οι ΗΠΑ, η Αγγλία και η ίδια η Άγκυρα.