Περί Ευρώπης, παγκοσμιοποίησης και άλλων θεμάτων

Χάρτης της Ευρώπης από τον Φλαμανδό χαρτογράφο Γεράρδο Μερκάτορ, πιθ. 1589

Πέτρος Παπακάλος
Οι παραδόσεις υπάρχουν συνήθως για να σπάνε. Έως το 2010 καμία ευρωπαϊκή ομάδα δεν είχε κατακτήσει το τρόπαιο μακριά από τη Γηραιά Ήπειρο. Στις τελευταίες δύο διοργανώσεις, ευρωπαϊκές ομάδες σήκωσαν το τρόπαιο σε άλλες ηπείρους: πρώτα η Ισπανία στην, ας πούμε, «ουδέτερη» Νότια Αφρική και έπειτα, το 2014, η Γερμανία, αυτή τη φορά, όμως, στο έδαφος της ηπείρου που μοιράστηκε με την Ευρώπη τις κατακτήσεις του Παγκοσμίου Κυπέλλου και μάλιστα στη Βραζιλία, τη χώρα με τις περισσότερες νίκες στον θεσμό.

Κάποιες παραδόσεις αποδεικνύονται ιδιαίτερα ανθεκτικές. Μετά το 1958 και τη νίκη της Βραζιλίας στη Σουηδία, οι τελικές φάσεις που διοργανώνονται στην Ευρώπη οδηγούν και στη στέψη ευρωπαϊκής ομάδας. Η παράδοση αυτή επιβεβαιώνεται και φέτος. Και επιβεβαιώνεται με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο. Όπως είχε συμβεί και το 2006 στη Γερμανία, και οι τέσσερις ομάδες των ημιτελικών είναι ευρωπαϊκές! Δεν αποτελεί το γεγονός αυτό απόδειξη της πρωτοκαθεδρίας του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου; Προφανώς, ναι! Ή, μάλλον, εκ πρώτης όψεως. Η πραγματικότητα είναι πάντα πιο σύνθετη απ’ όσο δείχνει.

Το ποδόσφαιρο στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης: Έχουμε επισημάνει πολλές φορές ότι το επαγγελματικό ποδόσφαιρο αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και προωθημένα παραδείγματα παγκοσμιοποίησης. Δεν υπάρχει κανένα ποδόσφαιρο του «δρόμου» ή της «αλάνας», αλλά μόνο ποδόσφαιρο φυτωρίων και επαγγελματικών σχολών κατάρτισης. Ο νεαρός ποδοσφαιριστής εκπαιδεύεται και μαθαίνει να σκέφτεται και να ενεργεί με τον ίδιο κατ’ ουσίαν τρόπο στο Ροσάριο, το Σάο Πάουλο, το Ντόρτμουντ και τη Λυών. Στην εποχή, λοιπόν, της παγκοσμιοποίησης, μπορούμε να κάνουμε λόγο για «ευρωπαϊκό» και άλλο ποδόσφαιρο; Ίσως να ήταν ακριβέστερο να μιλήσουμε για ποδόσφαιρο το οποίο κάπως απλουστευτικά ονομάζουμε ευρωπαϊκό. Το ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο δεν είναι ούτε ενιαίο (είναι ίδιο το ποδόσφαιρο της Ισπανίας, έστω αυτής των τελευταίων δέκα χρόνων, με εκείνο της Γερμανίας, της Ιταλίας ή της Αγγλίας;) ούτε αποκλειστικά ευρωπαϊκό. Έχει διαμορφωθεί χάρη στη συμβολή ποδοσφαιριστών και τεχνικών προερχόμενων από πλείονες ηπείρους. Αν τα κύρια συστατικά του σύγχρονου ποδοσφαίρου είναι ευρωπαϊκά, αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί στο ότι τα πλουσιότερα πρωταθλήματα, αυτά που προσελκύουν τους ποδοσφαιριστές με τη μεγαλύτερη «χρηματιστηριακή» αξία, βρίσκονται στη Γηραιά Ήπειρο. Εάν θα έπρεπε να μιλήσουμε για κάποια ηγεμονίαμε γεωγραφικούς όρους, αυτή θα είχε χαρακτηριστικά πρωτίστως οικονομικά.

Η αποτυχία των Λατινοαμερικανών: Γιατί απέτυχαν οι εκτός Ευρώπης εθνικές ομάδες; Μήπως ακριβώς γιατί στηρίχθηκαν στα πιο γνωστά ποδοσφαιρικάαστέρια, τα οποία αποδείχθηκαν στην πράξη πολύ λίγα για να τις οδηγήσουν στη διάκριση; Είναι αλήθεια ότι το ρωσικό ΠΚ υπήρξε συνώνυμο της, κατά το μάλλον ή ήττον, παταγώδους αποτυχίας των μεγάλων αστέρων: ο Μέσσι λύγισε κάτω από το βάρος της ευθύνης, χαρίζοντας εκλάμψεις μόνο του μεγάλου ταλέντου του. Ο Νεϋμάρ αναλώθηκε σε ατομισμούς και σε προσπάθειες να εκβιάσει κάποιο πέναλτυ. Ακόμη κι ο Ευρωπαίος Κριστιάνο Ρονάλντο σίγησε εκκωφαντικά όταν φτάσαμε στη φάση των νοκ άουτ παιχνιδιών, όπως μας έχει τελικά συνηθίσει. Η εξήγηση των σταρ που απέτυχαν εξουθενωμένοι από εξαντλητικές σαιζόν σε απαιτητικά πρωταθλήματα είναι ευλογοφανής, αλλά όχι ικανοποιητική. Οι παίκτες και των τεσσάρων ντεμιφιναλίστ προέρχονται κατά πλειονότητα από εξαντλητικές αγωνιστικές χρονιές σε δύσκολα πρωταθλήματα. Γιατί διαπρέπει και δίνει τα πάντα ένας Μόντριτς; Να φταίει άραγε ότι τα μεγάλα αστέρια προτιμούν τις διακρίσεις με τους συλλόγους τους, γιατί αυτές δίνουν τις επικερδείς συμβάσεις με συλλόγους ή διαφημιστικές εταιρίες; Ναι, σε κάποιο βαθμό! Αλλά όχι επαρκή για να εξηγήσει την αποτυχία.

Ποδόσφαιρο αλάνας στην Αργεντινή. Πηγή: ιστότοπος La Règle du Jeu

Κάποιοι διατείνονται ότι οι εκτός Ευρώπης (και κυρίως οι λατινοαμερικανικές) ομάδες απέτυχαν διότι έχασαν την ιδιαίτερη ποδοσφαιρική τους ταυτότητα. Μπορεί, αλλά ομάδες όπως η Αργεντινή και η Ουρουγουάη αγωνίζοντας ανέκαθεν ευρωπαϊκά, έστω και με την προσθήκη κάποιων ποδοσφαιριστών υψηλής τεχνικής κατάρτισης. Ακόμη και η Βραζιλία είχε μεταμορφωθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια σε μια ομάδα απολύτως ευρωπαϊκής νοοτροπίας. Ίσως, επομένως, οι λόγοι να είναι διαφορετικοί.

Εάν μπορούμε να εντοπίσουμε κάποιον «δομικό» λόγο, αυτός έγκειται στη φυσική κόπωση που συνεπάγονται τα διαρκή υπερατλαντικά ταξίδια για τους ποδοσφαιριστές των λατινοαμερικανών ομάδων και στις δυσχέρειες μονταρίσματος που ενέχει η πιο σποραδική συγκέντρωσή τους στο πλαίσιο των αντίστοιχων εθνικών τους. Ίσως, όμως, και αυτή η εξήγηση να είναι μόνο μερικής αξίας και η αποτυχία να εξηγείται από λόγους περισσότερο συγκυριακούς: ανεπαρκείς τεχνικοί και δυσλειτουργικές ομοσπονδίες (Αργεντινή), έλλειψη ποδοσφαιριστών με συγκεκριμένα τεχνικά χαρακτηριστικά σε καίριες θέσεις (Βραζιλία), κοκ.

Σε κάθε περίπτωση, μια εντελώς ευρωπαϊκή τελική τετράδα στερεί από τη διοργάνωση την οικουμενικότητά της, το ενδιαφέρον που προσδίδει η παρουσία ομάδων που σπανιότερα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε. Αλλά, φυσικά, δεν φταίνε οι Ευρωπαίοι για αυτό.

Η καλύτερη τελική τετράδα; Είναι οι τέσσερις αυτές ομάδες πραγματικά οι καλύτερες; Θα ήταν ακριβέστερο να πούμε ότι στα ημιτελικά θα αναμετρηθούν τρεις από τις ομάδες με την πιο ικανοποιητική παρουσία στη διοργάνωση, συν μία που εκμεταλλεύθηκε με απόλυτη αποτελεσματικότητα την ανισορροπία η οποία ανέκυψε όσον αφορά το πρόγραμμα των αναμετρήσεων. Η σχετική ή πλήρης αποτυχία των μεγάλων που προορίζονταν για το δεύτερο μισό του ταμπλώ των νοκ άουτ αγώνων έφερε κάποιους στο πρώτο μισό (Αργεντινή) και κάποιους άλλους εκτός διοργάνωσης (Γερμανία). Πάντως, λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, καμία ομάδα δεν έκλεψε τη θέση της στα ημιτελικά.

Αντουάν Γκριεζμάνν (Γαλλία)/ πηγή: ιστότοπος soccer.ru, Антон Зайцев.

• Η Γαλλία είναι η ομάδα με το πλουσιότερο ταλέντο και το καλύτερο δυναμικό. Μετά το τρελό ματς με την Αργεντινή, απέκλεισε άνετα κι επαγγελματικά μια Ουρουγουάη που έδειξε τα όρια των δυνατοτήτων της. Η Γαλλία δεν έχει εμφανείς ελλείψεις. Έχει καλό και σταθερό τερματοφύλακα, πολυδύναμους ακραίους αμυντικούς και αμυντικούς μέσους, αξιόπιστα κεντρικά μπακ, δημιουργικό κέντρο και πλειάδα επιθετικών λύσεων με διαφορετικά τεχνικά χαρακτηριστικά. Θα ξεκινήσει από τη θέση του φαβορίτον ημιτελικό της και, αν όλα πάνε για εκείνην κατ’ ευχήν, τον τελικό.
• Το Βέλγιο κατόρθωσε να περάσει σε άλλη πίστα δυσκολίας και αξίας. Αντιμετωπίζοντας στη φάση των 16 μια θεωρητικά αδύναμη ομάδα, βρέθηκε να χάνει με 0-2, αλλά μπόρεσε να ανατρέψει την κατάσταση. Στον προημιτελικό, ο προπονητής του είχε το θάρρος (και τη λογική) να ξεκινήσει με την ομάδα που τελείωσε τον αγώνα με την Ιαπωνία. Ήταν σαφές ότι αυτή, η θεωρητικά πιο επιθετική διάταξη, επιτρέπει στους Κόκκινους Διάβολους να εκμεταλλευθούν  με την καλύτερο τρόπο την πλειάδα αστέρων που διαθέτουν στο κέντρο και την επίθεση, αλλά και το μεγάλο όπλο τους, δηλαδή τις ταχύτατες αντεπιθέσεις. Αυτή η πιο ορθολογική (τελικά) σύνθεση, με την επιθετική πεντάδα Ντε Μπρόυνε, Αζάρ, Φελλαϊνί, Σαντλί και Λουκακού, κατέδειξε όλες τις αδυναμίες της θεωρητικά μεγάλης Βραζιλίαςκαι οδήγησε το Βέλγιο δίκαια στην τελική τετράδα. Μπορεί να υπερνικήσει και την πληρέστερη ομάδα της διοργάνωσης; Θα το μάθουμε αύριο.

Ρ. Λουκακού (Βέλγιο)

• Όσο άνετη υπήρξε η Κροατία στη φάση των ομίλων, τόσο δυσκολεύτηκε στα νοκ άουτ παιχνίδια, επικρατώντας και στα δύο χάρη στη διαδικασία των πέναλτυ. Δυσκολία να αναλάβει τον ρόλο του φαβορί; Συγκυρίες (ο αιφνιδιασμός από τους Δανούς, ο αγώνας με τη διοργανώτρια στα προημιτελικά); Δίχως αμφιβολία το υλικό της είναι πρώτης ποιότητας, πεπειραμένο και με εξαιρετικά τεχνικά προσόντα. Ίσως να υπάρχει ένα εύλογο ζήτημα νοοτροπίας, αυτή η αίσθηση ότι ο στόχος έχει ήδη επιτευχθεί, ότι καλά είναι κι ως εδώ. Την Τετάρτη θα μας αποδείξει αν οι φιλοδοξίες της είναι πραγματικά μεγάλες. Τέτοια ευκαιρία, πάντως, δεν πρόκειται να της παρουσιαστεί ξανά.
• Από άποψη υλικού, η Αγγλία είναι η πιο αδύναμη ομάδα από τις τέσσερις. Από άποψη φιλοδοξιών και, ενδεχομένως, νοοτροπίας, ίσως και να είναι η πιο δυνατή. Κι αυτά τα στοιχεία αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματα στο ποδόσφαιρο και όχι μόνο. Η επικράτηση των λιονταριών στα προημιτελικά ήταν άνετη. Η Σουηδία υπήρξε το ιδανικό θύμα. Οι φάσεις που θα άλλαζαν τη ροή του αγώνα δεν της βγήκαν (δεν είναι αμέτοχος σε αυτό ο Πίκφορντ), ο διαιτητής άφησε το σκληρό παιχνίδι των Βρετανών και οι Σκανδιναβοί αποχώρησαν ήρεμα και χωρίς να διεκδικήσουν πολλά. Για την Αγγλία το ζητούμενο θα είναι να υπερβεί τις τεχνικές αδυναμίες μεγάλου μέρους του δυναμικού της. Μπορεί να το πετύχει; Ασφαλώς, διότι πιστεύει στον εαυτό της και θεωρεί ότι η διοργάνωση της χρωστάει κάτι.

Συμπεράσματα; Μας έμαθε κάτι νέο το ρωσικό ΠΚ σε επίπεδο τακτικής και τεχνικής; Αυτό είναι εξαιρετικά αμφίβολο. Άλλωστε, μια τελική φάση ΠΚ δεν αποτελεί το ιδανικό πεδίο για πειραματισμούς και νεωτερισμούς. Ούτε και οι εθνικές ομάδες, με τις δυσκολίες μονταρίσματος, τη σχετική μόνο συνοχή και την πλημμελή ομοιογένεια, προσφέρονται για κάτι τέτοιο. Τα περισσότερα τέρματα επιτεύχθησαν είτε από στημένες φάσεις είτε από αντεπιθέσεις, ό,τι κι αν σημαίνει ο όρος αυτός. Για την ακρίβεια, αποδείχθηκε η σημασία της συμπεριφοράς των ομάδων στις δύο φάσεις μετάβασης (transition), δηλαδή κατά την απώλεια και την ανάκτηση της κατοχής. Οι ομάδες που διακρίθηκαν στη διοργάνωση είχαν και πολύ καλές επιδόσεις στον τομέα αυτό.

Τα δάκρυα του Χιμένες (πηγή: Le Soir.be)

Τι να κρατήσουμε για προσωρινό επίλογο, λίγο πριν τα ημιτελικά; Ίσως τα δάκρυα του Ουρουγουανού Χιμένες, δείγμα του ψυχολογικού βάρους που προσπάθησε να σηκώσει μια εθνική με μεγάλη ιστορία, αλλά και με τόσο μικρή δεξαμενή άντλησης έμψυχου δυναμικού. Και την αρχοντιά του Γκριεζμάνν, για ακόμη μια φορά, ο οποίος σχεδόν δεν πανηγύρισε το κρίσιμο γκολ που πέτυχε κατά της Ουρουγουάης. Το δίχως άλλο σκεφτόταν τους αντιπάλους του εκείνης της ημέρας που είναι και συμπαίκτες του στη Μαδρίτη (τον Χιμένες και τον, ανάδοχο της κόρης του Γάλλου επιθετικού, Γοδίν). Ίσως και το ότι ένα γκολ που είναι σε μεγάλο βαθμό δώρο του αντίπαλου τερματοφύλακα δεν πρέπει να πανηγυριστεί όπως θα πρόσταζε η πρακτική σημασία του.

Ο Πέτρος Παπακάλος είναι νομικός-γλωσσολόγος  στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Λουξεμβούργο από το 2005

rogerioscoupedumonde