Κλείνει όπως-όπως ο Συνεργατισμός ανοίγουν με φιέστες καζίνο και θεμελιώνονται νέοι ουρανοξύστες

ΣΚΙΤΣΟ ΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΓΚΟΥΜΑ

Του Πέτρου Παπαπολυβίου
Το 1873 στο περιοδικό «Πυθαγόρας» της Σμύρνης, ανώνυμος Κύπριος ποιητής, που μερικά χρόνια αργότερα θα αποκαλυπτόταν ότι ήταν ο Βασίλης Μιχαηλίδης, δημοσίευσε, στην κυπριακή διάλεκτο, το ποίημα «Η τοκογλυφία». Εκεί, σε μια από από τις πρώτες, για το νησί μας, τολμηρές καταγγελίες της μεγάλης κοινωνικής μάστιγας, ο Μιχαηλίδης χρησιμοποιεί για τον τοκογλύφο-αστό («πολίτη») την εικόνα του κυνηγού-«τσακροστάτη» και για το αφελές αθώο θήραμά του -τον «χωρκάτη»- την τύχη του «λαού στην τσάκραν»: «Έτσ’ είναι τζ’ η τοκογλυφία: / Εν’ ο πολίτης τσακροστάτης / τζαι τσάκρα η ομολοΐα / τζαι ο λαός εν’ ο χωρκάτης. (…) Γελά του, όσον να τον βάλει / τον καημένον εις την τσάκραν·/ τζ’ ύστερα πιον να του την βκάλει / την πέτσαν του με την ζωντάκραν».
Δώδεκα χρόνια αργότερα, στις 8 Μαΐου του 1885, στην εφημερίδα «Σάλπιγξ» της Λεμεσού, ο διευθυντής της, Στυλιανός Χουρμούζιος, αναδημοσίευσε το ποίημα προσθέτοντας τα αρχικά του (φίλου του) ποιητή -«Β.Μ.»- συμπληρώνοντάς το με ένα ομότιτλο άρθρο του για την τοκογλυφία, με πικρά παράπονα για την αδιαφορία των βουλευτών που άφηναν τους τοκιστές να «καταντώσι εις τοιαύτην θηριώδη σκληρότητα (…) και κυρίως τους δανείζοντας τους Μεσαορίτας». Σύμφωνα με τον Χουρμούζιο, ο τοκογλύφος, «αφού δανείση 500 γρόσια, εις διάστημα 5 ετών λαμβάνει 1500 και μένουν ακόμη να παίρνη 2500»…

Η ίδια κατάσταση συνεχίστηκε και στις επόμενες δεκαετίες, αφού η μεν πολιτική και εκκλησιαστική κυπριακή ηγεσία, με ελάχιστες εξαιρέσεις αδιαφορούσε για το ζήτημα και επιπλέον πολλοί από τους πολιτευτές ήταν και οι ίδιοι τοκιστές, ενώ η βρετανική διοίκηση επιβάρυνε τα φορολογικά βάρη των εξαθλιωμένων κατοίκων. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο του Κύπριου αγρότη, η τάση και η ανάγκη του να δανείζεται, τόσο σε περιόδους οικονομικής άνθησης όσο και σε περιόδους δυσπραγίας, και η έλλειψη ταξικής συνειδητοποίησης, συνέτειναν ώστε μέχρι και τη δεκαετία του 1920 ο ταλαίπωρος γεωργός όχι μόνο να μη διαμαρτύρεται αλλά να νιώθει και υποχρεωμένος απέναντι στον άρπαγα–τοκογλύφο, που πολλές φορές ήταν και κουμπάρος ή βουλευτής του …

Τα πράγματα άρχισαν κάπως να αλλάζουν στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα χάρη στη δράση και τα κηρύγματα φωτεινών πρωτοπόρων υπέρ της ίδρυσης ταμιευτηρίων. Την εμφάνιση των πρώτων ταμιευτηρίων/πιστωτικών εταιρειών ακολούθησε η ίδρυση Συνεργατικών Εταιρειών/Ενώσεων παραγωγών και Συνεργατικών Παντοπωλείων, με την ηθική και υλική στήριξη της αποικιακής κυβέρνησης, με σκοπό την πάταξη της τοκογλυφίας και της αισχροκέρδειας των εμπόρων. Η μεγάλη ανάπτυξη ήρθε πριν και μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, με ημερομηνία-ορόσημο τις 3 Ιανουαρίου 1938, όταν λειτούργησε η Συνεργατική Κεντρική Τράπεζα (στο εξής ΣΚΤ), που σταδιακά δέχθηκε ως μέλη της όλες τις συνεργατικές ενώσεις και εταιρείες. Από τις αρχές του 1950 ο Συνεργατισμός και η αποταμίευση μπήκαν ως πράξη και τακτική συμβολική τελετουργία και στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το «δευτεράκι» του σχολικού ταμιευτηρίου και η μονογραφή των δασκάλων μας στις εβδομαδιαίες καταβολές αποταμίευσης είναι μια παιδική ανάμνηση από αυτές που δεν ξεγράφονται.

Η ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας έφερε τον συνταγματικό «κοινοτικό» διαχωρισμό του Τμήματος Συνεργατισμού και κατ’ επέκταση και της ΣΚΤ, που ήταν ένας από τους βασικούς πυλώνες του εκσυγχρονισμού της αγροτικής οικονομίας της Κύπρου μετά το 1960. Η αλματώδης άνοδος συνεχίστηκε και μετά την τουρκική εισβολή, και ο Συνεργατισμός ήταν ένας από τους κυριότερους θεσμούς που συνδέθηκαν με την ιστορία του νεαρού μας κράτους. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πολλές από τις κατεχόμενες κοινότητες, τις ώρες του ξεριζωμού, οι γραμματείς των Συνεργατικών επέλεξαν να διασώσουν τα βιβλία των ταμιευτηρίων ως το πιο σημαντικό αντικείμενο που είχαν υπό την ευθύνη τους. Αυτοί οι άνθρωποι έκτισαν τον μύθο του κυπριακού Συνεργατισμού.

Η σταδιακή αποσάθρωση και η διάλυση της ΣΚΤ, ογδόντα χρόνια μετά την ίδρυσή της, και πέντε χρόνια μετά το κούρεμα του Μαρτίου 2013, επιβεβαιώνει την τραγική ανικανότητα του μεταεισβολικού πολιτικού/κομματικού συστήματος να διαφυλάξει τους θεσμούς, να εντοπίσει έγκαιρα τις παθογένειες (οι πλείστες δημιούργημα του ιδίου συστήματος) και να οδηγήσει τους ενόχους για κραυγαλέα κακοδιαχείριση στα δικαστήρια. Οι εποχές βέβαια αλλάζουν. Την ώρα που κλείνει όπως-όπως ο Συνεργατισμός ανοίγουν με φιέστες καζίνο και θεμελιώνονται νέοι ουρανοξύστες. Οι στίχοι του Βασίλη Μιχαηλίδη του 1873 θαρρείς και γράφτηκαν για σήμερα: Οι επιτήδειοι συνεχίζουν να στήνουν «τσάκρες» θησαυρίζοντας και η αφέλεια του «λαού» παραμένει αναλλοίωτη. Και εις άλλα με υγεία…

*Aναπλ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου www.papapolyviou.com   
apopseis