26/1/09

Η αλήθεια των μνημάτων και των οστών

Ο Αργεντινός ανθρωπολόγος Λουίς Φοντερμπρίντερ μιλάει για το πρόγραμμα εκταφών αγνοουμένων της κυπριακής τραγωδίας

Συνέντευξη στον Ανδρεα Παρασχο
Τον Ιούλιο του 1997 ο Αργεντινός ειδικός της εγκληματολογικής ανθρωπολογίας Λουίς Φοντερμπρίντερ βρήκε, ξέθαψε και «ταυτοποίησε» τη σορό του θρυλικού Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Σήμερα, ο κ. Φοντερμπρίντερ ηγείται του προγράμματος για διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων της Κύπρου, σε ένα εγχείρημα όπου «οστό με οστό» συντίθεται η πραγματική αλήθεια της...νεότερης ιστορίας-τραγωδίας του νησιού και των ανθρώπων του. Στη συνέντευξη που έδωσε στην κυπριακή έκδοση της «Κ» ο κ. Λουίς Φοντερμπρίντερ αναφέρεται στις δυσκολίες της προσπάθειας, ενώ καταθέτει συγκλονιστικές στιγμές από την πολύχρονη αναζήτηση της αλήθειας ανάμεσα σε εκατοντάδες τάφους, χιλιάδες αγνοουμένους και δολοφονημένους...

«Στην αρχή ήμασταν και διπλωμάτες»
Το βιογραφικό του σίγουρα δεν «συμβαδίζει» με την ηλικία του, ήταν η πρώτη σκέψη που έκανα όταν πήγα στο ραντεβού με τον κ. Φοντερμπρίντερ στην παλιά Λευκωσία. Ομως, όπως και ο ίδιος εξηγεί, οι συνθήκες κάποτε σε αναγκάζουν να «επιταχύνεις ρυθμούς». Κι έτσι στα 21 του χρόνια, το 1984, όταν έπεφτε η δικτατορία στη χώρα του, βρέθηκε ανάμεσα σε άλλους νέους εγκληματολόγους - ανθρωπολόγους να συγκροτεί μια ομάδα επιστημόνων, οι οποίοι θα αναλάμβαναν το βαρύ καθήκον της διακρίβωσης της τύχης 10.000 συμπατριωτών τους που χάθηκαν στα χέρια του καθεστώτος. Η Ομάδα Εγκληματολόγων Ανθρωπολόγων Αργεντινής (ΟΕΑΑ) θεωρείται κορυφαία στο είδος της και έχει αναλάβει εξαιρετικά δύσκολες αποστολές σε περίπου 60 χώρες του πλανήτη. Σήμερα, στα 45 του χρόνια, ο Λουίς Φοντερμπρίντερ είναι ένας πολύπειρος επιστήμονας, προεδρεύει της ΟΕΑΑ και θεωρείται αυθεντία, διεθνώς, στα ζητήματα αναζήτησης της αλήθειας μέσα από τους τάφους.
Συναντηθήκαμε στο μέρος που όρισε. Μια μικρή, σχεδόν άγνωστη, καφετέρια στην παλιά Λευκωσία. Εγώ είχα ήδη ενημερωθεί μέσω Διαδικτύου γι’ αυτόν, κι έτσι αρχίσαμε μια συζήτηση «επί της ουσίας».

Σε 60 χώρες
— Αλήθεια, πού βρίσκει κανείς εσάς και τους συνεργάτες σας;
— Ζω με την ελπίδα να μην έχουν οι άνθρωποι την ανάγκη μας, αλλά δυστυχώς μάς βρίσκετε παντού! Η ΟΕΑΑ είμαστε μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση που γεννήθηκε στην Αργεντινή. Μετά κληθήκαμε, το 1989, στη Χιλή, το 1991 στο Ελ Σαλβαντόρ και τη Γουατεμάλα, το 1992 ήρθαμε στην Κροατία, το 1994 πήγαμε στην Αφρική. Εχουμε επισκεφθεί και δουλέψει σε 60 περίπου χώρες.
— Τι ζητούν οι κυβερνήσεις ή οι οργανισμοί που απευθύνονται σε σας;
— Οι χώρες, στις οποίες πάμε για διακρίβωση της τύχης αγνοουμένων προσώπων, ζητούν από μας στοιχεία για να εξυπηρετηθούν δύο βασικοί πυλώνες, ουσιαστικοί για την κοινωνία: Η αλήθεια, για να μάθουν κυρίως οι συγγενείς, αλλά και η κοινωνία τι έγινε, και η δικαιοσύνη, που απαιτεί τη συλλογή στοιχείων για να αποδοθεί, αλλά και για να ανοικοδομηθεί η ιστορική αλήθεια.

Επιτροπές και δικαστήρια
— Και πώς ρυθμίζονται τόσο δύσκολα ζητήματα;
— Τα τελευταία 25 χρόνια, περίπου 60 χώρες στις οποίες διαδραματίστηκαν αιματηρά γεγονότα χρησιμοποίησαν δύο μηχανισμούς για να ρυθμίσουν ζητήματα αγνοουμένων και θυμάτων πολιτικής βίας. Πρώτος, είναι οι επιτροπές αποκατάστασης της αλήθειας. Δεύτερος, τα δικαστήρια. Τοπικά όπως στην Αργεντινή, διεθνή όπως στα Βαλκάνια και μεικτά όπως στη Σιέρα Λεόνε και αλλού. Προς εξυπηρέτηση αυτών των μηχανισμών στην αναζήτηση των αγνοουμένων ή και των δραστών στις διάφορες χώρες, προσφέρουμε τις ανθρωπολογικές και εγκληματολογικές μας υπηρεσίες, ώστε να γίνονται εκταφές και να αναγνωρίζονται τα θύματα.
— Πώς προέκυψε η ανάγκη να απευθύνονται κάθε φορά σε σας;
— Σε πολλές χώρες, η κοινή γνώμη δεν εμπιστεύεται το εκεί ανθρωπολογικό-εγκληματολογικό προσωπικό, διότι είναι μέρος του συστήματος, το οποίο πολλές φορές προκάλεσε τα θύματα ή δεν υπάρχουν ειδικοί στις χώρες αυτές ή –το κυριότερο– δεν υπάρχει πείρα στις εκταφές. Ετσι, με την πείρα που έχουμε αποκτήσει και με άξονα την αξιοπιστία μας καλούμαστε σε διάφορες χώρες για να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας.

Είχε πει «όχι» το 1998
— Πώς βρήκατε την κατάσταση στην Κύπρο;
— Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής μαζί σας, η πρώτη φορά που μας προσέγγισαν από την Κύπρο –μέσω των Ηνωμένων Εθνών– για να έρθουμε στο νησί, ήταν το 1998, αλλά μετά έξι μήνες διαπραγματεύσεων, απορρίψαμε την πρόταση, διότι δεν μπορούσαμε να είχαμε πρόσβαση και στις δύο πλευρές της Κύπρου. Για κανέναν λόγο δεν θέλαμε να κατηγορηθούμε ότι παίρνουμε το μέρος οποιασδήποτε πλευράς, σε ένα ζήτημα καθαρά ανθρωπιστικό.
— Τότε, αντί για σας ήρθαν οι «Γιατροί για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» υπό τον δρα Χάγκλαντ, το 1999, και έκαναν τις εκταφές Ελληνοκυπρίων στις ελεύθερες περιοχές.
— Οντως ήρθε ο δρ Χάγκλαντ με τη δική του ομάδα. Στη συνέχεια, η Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων (ΔΕΑ) της Κύπρου απευθύνθηκε σε μας το 2006 και ήρθαμε εδώ. Εξηγήσαμε ότι δεν θα φέρναμε παρά μόνο μια ομάδα η οποία θα εκπαιδεύσει Κύπριους και από τις δύο πλευρές για να αναλάβουν το βασικό έργο κι εμείς θα επιβλέπαμε στη συνέχεια το όλο πρόγραμμα. Ετσι και έγινε.
— Ηταν εύκολο;
— Δεν ήταν θέμα δυσκολίας. Εχουμε πείρα και ξέρουμε ότι στην αρχή πρέπει να είμαστε επιστήμονες και διπλωμάτες, ώστε να μην προκαλούνται εντάσεις μεταξύ των ανθρώπων που εργάζονται στο πρόγραμμα. Ετσι, ακόμα και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούσαμε ήταν προσεγμένο.

Και από τις δύο πλευρές
— Και πόσο καιρό σας πήρε για να το πετύχετε;
— Οχι πολύ. Τον Δεκέμβριο του 2007 κρίναμε ότι οι Κύπριοι μπορούν να αναλάβουν εξ ολοκλήρου τη διεκπεραίωση του προγράμματος. Αυτό και έγινε. Σήμερα έχουμε στα πεδία των εκταφών 30 Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους επιστήμονες και 7 στο ανθρωπολογικό εργαστήριο εδώ στη Λευκωσία.
— Προκύπτουν προβλήματα στη συνεργασία μεταξύ επιστημόνων των δύο πλευρών;
— Αντίθετα, επειδή πρόκειται για νέους ανθρώπους, 25 - 30 χρόνων, δημιουργούνται φιλίες και η συνεργασία είναι άψογη. Το να εργάζεσαι μέσα σε δύσκολες, πολλές φορές, συνθήκες με αντικειμενικό στόχο να φέρεις στο φως την αλήθεια, που είναι μεν σκληρή, αλλά είναι και πολύτιμη, δημιουργεί συναισθήματα πρωτόγνωρα και δεσμούς φιλίας ισχυρότατους.

Στην Κύπρο έχουν γίνει ήδη 110 αναγνωρίσεις
— Πώς αξιολογείτε το πρόγραμμα στην Κύπρο;
— Το πρόγραμμα της Κύπρου έχει πολύ καλή χρηματοδότηση, σε αντίθεση με άλλες χώρες όπως στην Αφρική, όπου ουδείς ενδιαφέρεται. Εδώ είναι πολλοί οι ενδιαφερόμενοι τρίτοι, οι οποίοι και το χρηματοδοτούν, όπως η Ε.Ε., οι ΗΠΑ, η Ελλάδα, η Τουρκία. Εδώ οι άνθρωποι έχουν όλα όσα χρειάζονται για να κάνουν τη δουλειά τους.
— Δηλαδή, στην αξιολόγηση οι επιστήμονές μας παίρνουν άριστα;
— Είναι το μόνο δικοινοτικό πρόγραμμα στον κόσμο που πάει τόσο καλά. Η δουλειά που γίνεται εδώ στην Κύπρο είναι σε τέτοιο βαθμό υποδειγματική, που τώρα έχουμε επισκέπτες από άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα «δύο πλευρών», όπως ο Λίβανος και χώρες του Καυκάσου.

Και διαφωνίες
— Δεν υπάρχει περίπτωση η διαδικασία να μετεξελιχθεί και σε δικαστική;
— Φυσικά και υπάρχει. Ποιος μπορεί να ζητήσει από συγγενείς να μην προσφύγουν σε δικαστήριο; Εξάλλου, έχουμε ήδη διαπιστώσει από την πείρα μας διεθνώς ότι η διαδικασία έχει δύο όψεις: την αλήθεια και τη δικαιοσύνη.
— Δεν υπάρχουν διαφωνίες ως προς τα γεγονότα;
— Πολύ συχνά υπάρχουν διιστάμενες ερμηνείες των γεγονότων, όπου γίνεται προσπάθεια να υπηρετηθούν διάφορες πολιτικές και η αλήθεια προσωρινά παραχαράσσεται.

— Οταν ανοίγουν οι τάφοι, αποκαλύπτεται η πραγματική αλήθεια;
— Εμείς αναζητούμε μέσα από την επιστήμη μας και τη δουλειά μας στο πεδίο των εκταφών την πραγματική αλήθεια και τη συνθέτουμε μέσα από την ταυτοποίηση των οστών και των στοιχείων. Αυτή η αλήθεια συντίθεται τώρα και στην Κύπρο και δεν χωρεί αμφισβήτηση.

Αλλαξε και το τοπίο
— Εδώ στην Κύπρο υπάρχουν δυσκολίες και ποιες;
— Φυσικά και υπάρχουν. Μετά 40 και πλέον χρόνια πολλά αλλάζουν. Ακόμα και το τοπίο δεν είναι πια το ίδιο. Μάρτυρες των γεγονότων έχουν πεθάνει και πολλοί ακόμα δεν θέλουν να μιλήσουν γι’ αυτά που ξέρουν. Θεωρώ ότι η δυσκολία του προγράμματος εδώ είναι ότι «πατά» πάνω σε ένα άκρως πολιτικοποιημένο τοπίο.
— Σημαντικό εμπόδιο επίσης είναι ότι η πλειονότητα όσων γνωρίζουν δεν μιλούν, έτσι δεν είναι;
— Αυτό συμβαίνει παντού. Ο κόσμος φοβάται. Οι ίδιοι οι αυτουργοί, οι δράστες φυσικά δεν μιλούν και σε πλείστες των περιπτώσεων δεν μεταμελούνται. Στη χώρα μου ουδείς ζήτησε συγγνώμη από τους συγγενείς των θυμάτων και δεν είναι πολλές οι περιπτώσεις παγκοσμίως που να έχουν απολογηθεί οι δράστες.

Πάει πολύ καλά
— Υπάρχει η εντύπωση πως το πρόγραμμα εδώ κινείται με αργούς ρυθμούς;
— Καθόλου. Αν ληφθεί υπόψη το διάστημα που πέρασε από τον θάνατο μέχρι την εκταφή και το ότι δύσκολα μιλούν οι άνθρωποι για τέτοια πράγματα, στην Κύπρο με εκταφές σε 460 τοποθεσίες, από 250 τάφους και με τις 110 και πλέον αναγνωρίσεις, το πρόγραμμα πάει πολύ καλά.
— Σε σχέση ας πούμε με ποιο άλλο;
— Στην πατρίδα μου με τους 10.000 αγνοούμενους το πρόγραμμα λειτουργεί για 25 χρόνια, έχουμε στο πεδίο σήμερα πέραν των 40 επιστημόνων να δουλεύουν ασταμάτητα και έχουμε μόνο 350 αναγνωρίσεις.
— Σε πόσες χώρες εκτός Αργεντινής έχει σήμερα αποστολές και προγράμματα η οργάνωσή σας;
— Σε 12 χώρες, μεταξύ των οποίων το Μεξικό, το Ανατολικό Τιμόρ, η Νότιος Αφρική, η Χιλή, η Βολιβία και δεν ξέρουμε πού θα βρεθούμε αύριο.

Ομαδικός τάφος παιδιών στο Σαλβαντόρ
«Στο Ελ Σαλβαντόρ ήταν η πιο δύσκολη συναισθηματικά περίπτωση που βίωσα. Τόση αγριότητα και τόσο αρρωστημένο μίσος σπάνια συναντά κανείς. Το 1991 στο Σαλβαντόρ έγινε μια φοβερή σφαγή από το καθεστώς. Μέσα σε έξι μέρες σκότωσαν και εξαφάνισαν 1.000 ανθρώπους. Το 1992, κληθήκαμε από τα Ηνωμένα Εθνη να πάμε εκεί να κάνουμε εκταφές και να δούμε τι πραγματικά είχε συμβεί. Το τι βρήκαμε είναι δύσκολο να περιγραφεί με λόγια. Σε ένα χωριό βρήκαμε ένα ομαδικό τάφο με 160 παιδάκια. Τα χώρισαν από τους γονείς τους και τα εκτέλεσαν. Μετρήσαμε στα λείψανά τους 400 σφαίρες…»

Οι χαμένες μητέρες της Αργεντινής
«Την εποχή των φοιτητικών μου χρόνων», διηγείται ο Λουίς Φοντερμπρίντερ, «όταν κατεβαίναμε σε διαδηλώσεις εναντίον της δικτατορίας, ένας πολύ γνωστός Αμερικανός εγκληματολόγος-ανθρωπολόγος, ο Κλάιντ Σνόου ήρθε στην Αργεντινή για να βοηθήσει στη διακρίβωση της τύχης εγκύων γυναικών που είχαν εξαφανιστεί στα χέρια του καθεστώτος. Τις έπαιρναν σε στρατόπεδα και τις κρατούσαν εκεί μέχρι να γεννήσουν. Στη συνέχεια έδιναν τα νεογέννητα σε οικογένειες στρατιωτικών και τις μητέρες τις σκότωναν και τις εξαφάνιζαν. Το 1983 δημιουργήθηκε μια κίνηση για διακρίβωση της τύχης των άτυχων μητέρων, “η κίνηση των γιαγιάδων”, οι οποίες επειδή δεν έβρισκαν ανταπόκριση στην Αργεντινή απευθύνθηκαν σε οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ΗΠΑ. Ετσι μια ομάδα ειδικών με επικεφαλής τον Κλάιντ Σνόου ήρθε στην Αργεντινή από τις ΗΠΑ, προσπαθώντας να βρει την άκρη του νήματος. Αναζήτησε τη βοήθεια ειδικών από την Αργεντινή αλλά ουδείς ανταποκρίθηκε. Τότε ο μεταφραστής του Σνόου, που ήταν συμφοιτητής μας, του είπε ότι θα τον βοηθούσαμε εμείς οι “φρέσκοι” εγκληματολόγοι. Ετσι κι έγινε. Εκείνος δεν ήξερε από πολιτική αλλά ήταν εξαίρετος επιστήμονας ενώ εμείς δεν ξέραμε πολλά από την επιστήμη του αλλά ξέραμε από πολιτική. Ο Σνόου ήταν ο μέντοράς μας. Ετσι προέκυψε και η εξίσωση: επιστήμη για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο Σνόου έμεινε στην Αργεντινή για τρία χρόνια και μας δίδαξε όλα όσα στη συνέχεια κουβαλήσαμε ως εφόδια και στήσαμε την οργάνωσή μας. Τότε με τον Σνόου ήταν η αρχή της δικής μου πορείας».

Πώς έγινε η εκταφή του Τσε
Αλλη μια συγκλονιστική εμπειρία, που όπως είπε στην «Κ» ο Λουίς Φοντερμπρίντερ, έζησε στην μακρόχρονη δράση του ως ανθρωπολόγος - εγκληματολόγος ήταν ο εντοπισμός του τάφου και η εκταφή του θρυλικού Ερνέστο Τσε Γκεβάρα το 1997 στη Βολιβία.
Οπως είναι γνωστό, ο Τσε έφυγε από την Κούβα το 1964 και πήγε μέχρι την Αφρική. Επέστρεψε το 1965 στην Κούβα, όπου με επιστολή του αποχαιρέτισε τον Κάστρο και πήγε στο Κονγκό όπου ξεκίνησε αντάρτικο. Το 1966 επέστρεψε για λίγο στην Κούβα και έφυγε για την Βολιβία, όπου με μια ομάδα 50 ανταρτών επιχειρούσε κατά του καθεστώτος.
Στις 7 Οκτωβρίου του 1967 ο Τσε περικυκλώθηκε, τραυματίσθηκε και συνελήφθη από ισχυρή δύναμη του βολιβιανού στρατού στην περιοχή της Σάντα Κρουζ. Το μεσημέρι της 9ης Οκτωβρίου 1967, με οδηγίες του προέδρου της χώρας Ρενέ Μπαριέντος εκτελέστηκε από τον λοχία Μάριο Τεράν, ο οποίος τον πυροβόλησε εννέα φορές ώστε να φαίνεται ότι ο Τσε σκοτώθηκε σε μάχη. Τα μοιραία τραύματα ήταν δύο: στο στήθος και το λαιμό.
Μετά την εκτέλεση μεταφέρθηκε στην πόλη Βαλεγκράντε όπου κλήθηκαν οι δημοσιογράφοι να φωτογραφήσουν τον νεκρό επαναστάτη. Στη συνέχεια στρατιωτικός γιατρός απέκοψε τα δύο χέρια του νεκρού τα οποία εστάλησαν στην Αργεντινή ώστε να διαπιστωθεί αν ταιριάζουν με τα αποτυπώματα του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, που ήταν καταχωρημένα στο φάκελο που είχε η αστυνομία. Η σορός του Τσε παρελήφθη από αξιωματικό του στρατού και δεν έγινε γνωστό αν ετάφη ή αποτεφρώθηκε, έτσι ώστε να μη γίνει ο τάφος του χώρος απότισης τιμής.
Περί τα τέλη του 1995 ο Βολιβιανός στρατηγός εν αποστρατεία Μάριο Βάργκας αποκάλυψε στον Τζον Λι Αντερσον, βιογράφο του Τσε, ότι ο Τσε είχε ταφεί κοντά σε ένα αεροδιάδρομο στη Βαλεγκράντε. Από εκείνο το σημείο και μετά δύο ομάδες ανέλαβαν δράση. Μία με γεωλόγους από την Κούβα και η Ομάδα Εγκληματολόγων Ανθρωπολόγων Αργεντινής ΟΕΑΑ. Ο Λουίς Φοντερμπρίντερ λέει στην «Κ»: «Η έρευνα για ανεύρεση των οστών του Τσε διήρκεσε περισσότερο από ένα χρόνο. Τον Ιούλιο του 1997 ανακαλύψαμε το χώρο ταφής 7 ατόμων μεταξύ των οποίων και ένα χωρίς χέρια. Ηταν η πρώτη ένδειξη ότι ήμασταν κοντά στην αλήθεια. Το επόμενο βασικό στοιχείο ήταν η οδοντοστοιχία του Τσε, η οποία είχε γίνει στην Κούβα λίγο πριν αναχωρήσει για το Κονγκό και η οποία ταίριαζε απόλυτα. Μια τρίτη ομάδα από στοιχεία ήταν τα τραύματα που είχε και κυρίως εκείνα που έφερε από τη δράση του στο Κονγκό και ήταν καταγραμμένα στο ιατρικό του μητρώο στην Κούβα. Δεν υπήρχε αμφιβολία. Τριάντα χρόνια μετά, ήμασταν μπροστά στον θρύλο των νεανικών μας χρόνων. Τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα!»
Τα οστά του Τσε και των συντρόφων του μεταφέρθηκαν στη συνέχεια και τοποθετήθηκαν σε μαυσωλείο στην Σάντα Κλάρα της Κούβας.

1 σχόλιο:

  1. Καλησπέρα Σάββα...ίσως θα έπρεπε να γίνει μια προσπάθεια να μεταφραστεί το παρακάτω..

    www.hurriyet.com.tr/yazarlar/10854035.asp

    πιστεύω πρέπει να πιέσουμε ,σαν Έλληνες ,στο συγκεκριμένο θέμα ..

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.

- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.