Τουρκο-Αρμενική Προσέγγιση -Πρόσφατες Εξελίξεις

Στις 4 Μαρτίου 2010, η Άγκυρα ανακάλεσε τον Τούρκο πρέσβη από την Ουάσιγκτον, καθώς την ίδια ημέρα η Επιτροπή Εξωτερικών του Σώματος, με 23 ψήφους υπέρ και 22 κατά, ενέκρινε μη δεσμευτικό ψήφισμα, το οποίο αναγνώριζε «τη γενοκτονία των Αρμενίων». Επιπρόσθετα, το ψήφισμα ζητούσε από την αμερικανική κυβέρνηση να χρησιμοποιεί τον όρο «γενοκτονία» στις διμερείς της σχέσεις.

Η Τουρκία αντέδρασε άμεσα και ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν χαρακτήρισε το γεγονός ως «πλήγμα στις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις και υπονόμευση της ειρήνης και της σταθερότητας στον Καύκασο». Από την πλευρά της, η Αρμενία επικρότησε την απόφαση και την χαρακτήρισε ως «απόδειξη της αφοσίωσης του αμερικανικού λαού στις παγκόσμιες ανθρώπινες αξίες».

Σε μια προσπάθεια κατευνασμού της Άγκυρας, η επικεφαλής του State Department, Χίλαρι Κλίντον, διαβεβαίωσε ότι «η αμερικανική κυβέρνηση θα εργαστεί σκληρά, προκειμένου το κείμενο να μην τεθεί σε ψηφοφορία στη Βουλή των Αντιπροσώπων».

Λίγες ημέρες αργότερα (9 Μαρτίου), ο Ερντογάν απέκλεισε το ενδεχόμενο να
επιστρέψει σύντομα στην Ουάσινγκτον ο Τούρκος πρέσβης.

Τουρκικές Ανησυχίες για τον Καύκασο
Η ρωσο-γεωργιανή κρίση του Αυγούστου 2008 επέφερε αλλαγή του πολιτικού status στον Καύκασο, γεγονός που ανησύχησε σοβαρά την Τουρκία. Έτσι, η Άγκυρα αναγκάσθηκε να επαναθεωρήσει τις σχέσεις της με τις χώρες της περιοχής, προκειμένου αφενός να αντιμετωπίσει τον ενισχυμένο περιφερειακό ηγεμονικό ρόλο της Μόσχας και αφετέρου να ωθήσει τις εξελίξεις προς μία κατεύθυνση που θα υπόσχονταν τη επίτευξη μελλοντικής περιφερειακής σταθερότητας.

Ακολούθησε η πλέον σημαντική κίνηση της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας στην περιοχή του Καυκάσου, δηλαδή η απόφαση της Άγκυρας να εξομαλύνει τις σχέσεις της με το Ερεβάν. Ως γνωστόν, οι τουρκο-αρμενικές σχέσεις ταλανίζονταν από:

1 Σύμφωνα με την Αρμενία, η γενοκτονία πραγματοποιήθηκε μεταξύ του 1915 και του 1917 και αφορούσε τουλάχιστον 1,5 εκατομμύριο Αρμένιους πολίτες. Η τουρκική πλευρά αρνείται τον όρο «γενοκτονία» και ισχυρίζεται ότι τα θύματα ανέρχονται σε 300.000-500.000 Αρμένιους.

2 Η Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις χώρες που έχουν αναγνωρίσει επισήμως τη γενοκτονία των Αρμενίων από τους Οθωμανούς και στις πρώτες χώρες που ανεγνώρισε την Αρμενία μετά την ανεξαρτησία της (21 Σεπτεμβρίου 1991).

· Την επιδίωξη της Αρμενίας να στιγματίσει την Τουρκία ως ένοχη για τη γενοκτονία 1,5 εκατομμυρίου Αρμενίων μεταξύ του 1915 και του 1917.

· Την εισβολή της Αρμενίας στο Αζερμπαϊτζάν και την κατοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, γεγονός που σηματοδότησε το πάγωμα των σχέσεων των δύο χωρών (1991) και το κλείσιμο των συνόρων τους.

Ο θύλακας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ο οποίος σήμερα κατοικείται κατά 90% από Αρμένιους, απολάμβανε καθεστώτος αυτονομίας επί ΕΣΣΔ, ενταγμένη στην τότε Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν. Το 1988, το Σοβιέτ του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ζήτησε την ένταξη της περιοχής στην Αρμενία. Το 1991, ανακήρυξε την ανεξαρτησία του, προκαλώντας στρατιωτική σύγκρουση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, η οποία κορυφώθηκε την περίοδο 1993-94. Αρμενικές δυνάμεις προωθήθηκαν στο θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και σε γειτονικές περιοχές, συνολικής έκτασης ίσης με το 20% της επικράτειας του Αζερμπαϊτζάν. Οι εχθροπραξίες είχαν σαν συνέπεια 25.000 περίπου νεκρούς και 1.000.000
πρόσφυγες, μεταξύ των οποίων και η πλειονότητα των Ελλήνων κατοίκων της
περιοχής.

Συμφωνία Εξομάλυνσης των Τουρκο-Αρμενικών Σχέσεων
Στις 22 Απριλίου του 2009, η Άγκυρα και το Ερεβάν συμφώνησαν να αποδεχθούν ένα «οδικό χάρτη» εξομάλυνσης των σχέσεών τους, ο οποίος, αν και δεν δημοσιεύθηκε επισήμως, πιστεύεται ότι προέβλεπε:
· Την εκατέρωθεν αποστολή διπλωματικών αντιπροσωπειών.
· Το άνοιγμα των τουρκο-αρμενικών συνόρων.
· Την αναγνώριση των τουρκικών συνόρων από αρμενικής πλευράς.
· Τη σύσταση επιτροπής, που θα διερευνούσε τα γεγονότα της χρονικής περιόδου 1915-1917.

Οφέλη και Ζημίες από τη Συμφωνία
Σήμερα, η πρόοδος της τουρκο-αρμενικής προσέγγισης αντιμετωπίζει την αντίδραση τόσο του τουρκικού όσο και του αρμενικού λαού. Για το λόγο αυτό η Άγκυρα, προκειμένου να προχωρήσει στο άνοιγμα των συνόρων των δύο χωρών, αξιώνει τη διευθέτηση του προβλήματος για το θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μεταξύ Ερεβάν και Μπακού. Το θέμα χαρακτηρίζεται ως πολυσύνθετο, καθώς αγγίζει τα συμφέροντα των δύο άμεσα ενδιαφερόμενων χωρών (Τουρκίας και Αρμενίας), των δύο υπερδυνάμεων (ΗΠΑ και Ρωσίας) αλλά και τρίτων χωρών, όπως του Αζερμπαϊτζάν, που πρόσφατα επεδίωξε να ανεξαρτητοποιήσει την ενεργειακή του στρατηγική σχεδιάζοντας νέο αγωγό φυσικού αερίου προς το Ιράν. Είναι σαφές ότι η αποκατάσταση των τουρκο-αρμενικών σχέσεων θα επέφερε σημαντικά οφέλη και ζημίες, τόσο στις δύο ενδιαφερόμενες πλευρές, όσο και σε
τρίτους. Συγκεκριμένα:
· Το Ερεβάν θα μπορούσε να μειώσει την οικονομική και πολιτική εξάρτησή του από τη Μόσχα.
· Η Άγκυρα θα διόρθωνε ως ένα βαθμό τον εκτροχιασμό της από την ευρωπαϊκή της πορεία.
· Θα δημιουργούνταν οι προϋποθέσεις ένταξης της Αρμενίας στο δίκτυο αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου του Καυκάσου, από το οποίο μέχρι στιγμής απουσίαζε.
· Θα προβλημάτιζε τις χώρες που πιθανόν θα αναγνώριζαν μελλοντικά τη γενοκτονία των Αρμενίων (γεγονός θετικό για την Τουρκία).
· Το Μπακού θα έχανε σημαντικό πλεονέκτημα από την υποστήριξη της Άγκυρας αναφορικά με το θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αν θα τελεσφορούσαν οι τουρκο-αρμενικές διαπραγματεύσεις (γεγονός θετικό για την Αρμενία).
. Η Μόσχα προσπάθησε να εμποδίσει την πορεία των διαπραγματεύσεων, καθώς η πιθανή συμφιλίωση Άγκυρας-Ερεβάν δημιουργούσε προϋποθέσεις απομάκρυνσης της Αρμενίας από τη ρωσική επιρροή και στροφή προς τη Δύση. Για ευνόητους λόγους η όλη προσπάθεια υποστηρίχθηκε και συνεχίζει να υποστηρίζεται από την Ουάσιγκτον.

Ως γνωστόν, ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του είχε υποσχεθεί ότι θα αναγνωρίσει την αρμενική γενοκτονία, εντούτοις σήμερα θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι θα ασκήσει την επιρροή του στο Κογκρέσο, προκειμένου να αποτραπεί μια τέτοια εξέλιξη. Η Ουάσιγκτον γνωρίζει ότι σε αντίθετη περίπτωση οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις θα επιδεινωθούν περαιτέρω και μια από τις πρώτες σημαντικές συνέπειες θα είναι η άρνηση των Τούρκων στη χρήση της αεροπορικής βάσης του Ιντσιρλίκ από τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις. Έτσι, θα δημιουργηθεί πρόβλημα αφενός στον ανεφοδιασμό των αμερικανικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν και αφετέρου στην ομαλή απόσυρσή τους από το Ιράκ.

Η Τουρκία πέτυχε να εμφανισθεί ως «καλοπροαίρετη» απέναντι στους Αρμένιους, γεγονός που αποκατέστησε μερικώς τη διεθνή της εικόνα, αλλά δεν προχώρησε σε περαιτέρω δεσμεύσεις, καθώς αντιμετωπίζει έντονες εσωτερικές αντιδράσεις και κίνδυνο να διαταραχθούν οι τουρκο-αζέρικες σχέσεις.

Από την πλευρά της, η Αρμενία ανταποκρίθηκε σε πρώτο χρόνο, προκειμένου να απεμπλακεί από τη ρωσική επιρροή και να εξέλθει από την απομόνωση, αλλά τώρα αντιμετωπίζει αφενός την αδιαλλαξία της Άγκυρας αναφορικά με τις αξιώσεις για διευθέτηση του προβλήματος του Ναγκόρνο- Καραμπάχ, αφετέρου τη δυσπιστία της Μόσχας και επιπρόσθετα τις έντονες αντιδράσεις των απανταχού Αρμενίων.

Το Χρονικό της Τουρκο-Αρμενικής Προσέγγισης (Αύγ 2008 – Μάρ 2010)
16 Αυγ 2008: Ο πρόεδρος της Τουρκίας Αμπντουλάχ Γκιούλ απηύθυνε «μήνυμα
συμφιλίωσης» προς την Αρμενία.
6 Σεπ 2008: Ο Τούρκος πρόεδρος επισκέφθηκε την Αρμενία, προκειμένου να
παραστεί σε ποδοσφαιρικό αγώνα ανάμεσα στις ομάδες των δύο χωρών.
25 Νοε 2008: Ο υπουργός εξωτερικών της Αρμενίας κάλεσε την Τουρκία να ανοίξει
τα τουρκο-αρμενικά σύνορα, προκειμένου να αποκατασταθούν οι διπλωματικές
σχέσεις των δύο χωρών.
4 Δεκ 2008: Στην Τουρκία πραγματοποιήθηκε εκστρατεία συγκέντρωσης
υπογραφών, προκειμένου οι Tούρκοι πολίτες μέσω ενός «κειμένου»5 να ζητήσουν
«συγγνώμη»6 για τα γεγονότα του 1915.
19 Δεκ 2008: Ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και οι Τούρκοι
στρατηγοί επέκριναν δημόσια το «κείμενο της συγγνώμης».
22 Απρ 2009: Η Τουρκία και η Αρμενία εξέδωσαν κοινή ανακοίνωση, σύμφωνα με
την οποία οι δύο χώρες αποδέχθηκαν έναν «οδικό χάρτη» εξομάλυνσης των
σχέσεών τους.
13 Μαϊ 2009: Η Τουρκία ανακοινώνει ότι «δεν θα ανοίξει τα σύνορά της με την
Αρμενία όσο το Ερεβάν δεν αποσύρει τα στρατεύματά του από στο Ναγκόρνο-
Καραμπάχ».
31 Αυγ 2009: Πραγματοποιήθηκε κοινή ανακοίνωση Άγκυρας και Ερεβάν, σύμφωνα
με την οποία προτίθενται να συνάψουν διπλωματικές σχέσεις.
10 Οκτ 2009: Υπεγράφη μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας η ιστορική συμφωνία, που
προβλέπει τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων και το άνοιγμα των συνόρων τους.
22 Ιαν 2010: Η Αρμενία κατηγόρησε την Τουρκία για μη επικύρωση των
πρωτοκόλλων και αθέτηση της εφαρμογής της συμφωνίας.
4 Μαρ 2010: Η Επιτροπή Εξωτερικών του Σώματος ενέκρινε μη δεσμευτικό
ψήφισμα, το οποίο αναγνώριζε «τη γενοκτονία των Αρμενίων» και η Άγκυρα
ανακάλεσε τον Τούρκο πρέσβη από την Ουάσιγκτον.
9 Μαρ 2010: Ο Ερντογάν απέκλεισε το ενδεχόμενο να επιστρέψει σύντομα στην
Ουάσινγκτον ο Τούρκος πρέσβης.

Γιαννακόπουλος Βασίλειος

http://www.geostrategy.gr