O Αυταρχικός (Αuthoritarian) Μακάριος, οι Επικριτές και η Εποχή του

του Μάριου Ευρυβιάδη

Δεν λειτουργούσαν, καταγγέλλουν νεόκοποι, όψιμοι και ακραιφνείς σήμερα δημοκράτες, δημοκρατικοί θεσμοί και δημοκρατικές διαδικασίες στην περίοδο που προήδρευε του κυπριακού κράτους ο πρώτος Πρόεδρος του, Αρχιεπίσκοπος Μακάριος.
Και ότι πολλά αν όχι όλα τα σημερινά κακά και ανάποδα δέν θα είχαν έτσι, αν στην Κύπρο υπήρχε κράτος δικαίου και δημοκρατικές διαδικασίες. Και για το γεγονός αυτό και για όλα όσα ακολούθησαν ως συνέπεια φταίει ένας και μόνος, ο Μακάριος. Τελεία και παύλα. Έτσι εξηγούνται όλα- και κυρίως εξηγείται το Ιουλιανό πραξικόπημα. Διότι αυτό είναι το αμάρτημα που αναζητεί, συνεχώς, εξιλέωση. Το πραξικόπημα. Το προδοτικό πραξικόπημα.

Λένε λοιπόν όλοι αυτοί, έαν ο Μακάριος ήταν πραγματικός δημοκράτης  θα αναγνώριζε ότι τους υπόλοιπους δημοκράτες επικριτές του τους έπνιγε, δικαιωματικά, το δημοκρατικό τους δίκαιο. Και για αυτό θα έπρεπε να είχε αποχωρήσει οικειοθελώς απο το κοσμικό του αξίωμα ώστε να κυβερνούσαν αυτοί τον τόπο, με δημοκρατικές και αξιοκρατικές πάντοτε διαδικασίες, εξασφαλίζοντας στους πολίτες δικαιοσύνη, ισότητα και ολοκλήρωση των όποιων προσδοκίων τους. Και την Ένωση, βέβαια. Έστω και ολίγον τι "κουτσουρεμένη".( Τι Λωζάνη, τι Κοζάνη!).

Παραδέχομαι εξ´αρχής ότι ο Μακάριος υπήρξε δεσποτικός και αυταρχικός (authoritarian) ηγέτης και ότι σαφώς υπήρχε έλλειμα δημοκρατίας επί  των ημερών του. Δεν ήταν όμως αντιδημοκρατικός  ο Μακάριος. Και πρωτίστως δεν υπήρξε φασίστας όπως πολλοί, όχι όλοι, απο  τους επικριτές του. Διότι πραξικοπήματα  στην δημοκρατική εποχή και κυρίως μετα τον Β´ΠΠ, όταν εκατομύρια θυσιάστηκαν κατά του φασισμού, επωάζονται και υλοποιούνται λόγω φασιστικών νοοτροπιών. Και είναι για να διασκεδάσουν αυτό ακριβώς, που οι Συνταγματάρχες του 1967 επέμεναν ακόμη και στις  δίκες τους, να μιλούν για την "Επανάσταση της 21ης Απριλίου", όταν κατέλυσαν το έστω και δημοκρατικά ελλειμματικό ελληνικό πολίτευμα. Ήταν και αυτοί δημοκράτες. Δεν ήταν φασίστες οι άνθρωποι.

Είναι φασιστική νοοτροπία να παραδέχεσαι, όπως ο δημοκρατικά υποθέτω εκλεγμένος ηγέτης της Επιτροπής Συντονισμού Ενωτικού Αγώνα-ΕΣΕΑ, το 1973, κατά δημόσια γραπτή μαρτυρία του χουντικού  πρέσβη στην Λευκωσία Ευστάθιου Λαγάκου, την παθολογική σου επιθυμία, "να φύγει αυτός", ο Μακάριος, και ας καίγονταν η Λευκωσία. Και εσύ, ως θεσμικός ηγέτης του Ενωτικού αγώνα, να έβλεπες το θέαμα ως σύγχρονος Νέρωνας, αλλά τιμωρημένος, πίσω από τα σίδερα της φυλακής σου. Μια Λευκωσία που κάηκε, όταν ένα χρόνο μετά την πάτησε ο Αττίλας.

Θα προσπαθήσω να δώσω μία εξήγηση για την δεσποτική και αυταρχική συμπεριφορά του Μακαρίου ως Προέδρου. Όχι όμως για τους κακόπιστους επικριτές του αλλά για όσους, δικαιολογημένα προβληματίζονται, βομβαρδιζόμενοι αδιαλήπτως απο ένα εσμό κακοφωνούντων και οι οποίοι έχουν υποκαταστήσει με 2-3 κλισέ, την κριτική  σκέψη. Διότι το πρόβλημα όλων αυτών δεν είναι αυτά που δεν γνωρίζουν. Είναι αυτά που γνωρίζουν αλλά δεν έχουν έτσι. Και είναι καταδικασμένοι, διότι ως ιδεολοπτικοί αδυνατούν εξ´ ορισμού να αναστοχασθούν.

Επειδή όμως κάθε ζήτημα πρέπει να έχει περιεχόμενο θα αρχίσω με το εξής ερώτημα. Υφίστανται σήμερα και λειτουργούν, στοιχειωδώς αποτελεσματικά, δημοκρατικοί θεσμοί και διαδικασίες στη Κύπρο; Υπάρχει κράτος δικαίου; Δηλαδή όταν τον Μάρτη του 2013-όχι τον Μάρτη του 1960-μέσα σε μία νύχτα, με διαδικασίες που εφαρμόσθηκαν μόνο σε δυο κράτη τον 20ο και 21ο αιώνα, στην Ναζιστική Γερμανία και στην φιλοναζιστική Τουρκία, καταληστεύθηκαν οι οικονομίες και περιουσίες των πολιτών, αυτό το πρωτοφανές μετά το 1945 γεγονός, υλοποιήθηκε με διαφανείς και δημοκρατικές διαδικασίες; Στην βάση του κυπριακού Συντάγματος; Και του Ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού, που θεμελιώθηκε στην αρχή της ιδιωτικής περιουσίας και της προστασίας ατομικών δικαιωμάτων;

Και κάτι ακόμη για τα τωρινά. Αν δεν με απατά η μνήμη μου ο σημερινός Πρόεδρος εξελέγη ένα μήνα πρίν το πολιτικό αυτό ανόμημα, τον Φεβρουάριο , με ένα ποσοστό ρεκόρ που άγγιζε το 60% των ψηφοφόρων. Αυτό περίπου θα ήταν και το ποσοστό εκλογής του Μακαρίου το 1960, εάν το αμφιταλαντευόμενο τότε ΑΚΕΛ, για δικούς του λόγους, δεν αποφάσιζε να τον υποστηρίξει. Τα "δικτατορικά" ποσοστά, με τα οποία εκλέγονταν ο Μακάριος και για τα οποία τον λοιδορούσαν οι δημοκρατικοί παράγοντες της εποχής και οι σημερινοί επίγονοί τους, προέκυπταν από το γεγονός του αθροίσματος των ποσοστών της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς. Τώρα γιατί συνέβαινε αυτό ας μας το εξηγήσουν "επιστημονικά" εκλογολόγοι, κοινονιωλόγοι, έστω και ψυχολόγοι-που θα μας εξηγήσουν τα αυτονόητα. Δηλαδή θα μας πούν για τα κόμματα-δεκανίκια της εξουσίας και το πελατειακό σύστημα.
Θα μας πούν αυτά, τα οποία οι ιδεοληπτικοί, κρίνοντας εξ´ιδίων τα αλλότρια, αδυνατούν να κατανοήσουν.

Ας πάμε πίσω στο 1960. Όταν ασκείται κριτική περί δημοκρατίας πρέπει αυτή να θεμελιώνεται  σε κάποιο λειτουργικό μοντέλο ή σε κάποια αποδεκτή θεώρηση. Ο γιατρός Τάκης Ευδόκας, του οποίου η προεδρική υποψηφιότητα το 1968 χρησιμοποιήται κατά κόρον και ως απόδειξη ότι κυριαρχούσε ο πολιτικός τραμπουκισμός με την ανοχή αλλά και την ενθάρρυνση του Μακαρίου, είχε ως "μοντέλο", για παράδειγμα, το αμερικανικό πολιτειακό σύστημα το οποίο είχε ο ίδιος ζήσει.

Στον κ. Ευδόκα θα επανέλθω. Οι υπόλοιποι ακραιφνείς θιασώτες των δημοκρατικών διαδικασιών, τι μοντέλο και  ποιά δημοκρατική θεωρία είχαν υπόψη τους, για να παραδειγματισθεί η Κύπρος; Ας κοιτάξουμε τον πολιτικό περίγυρο και να δούμε τα καθεστώτα που λειτουργούσαν αλλά, φεύ, όχι στην Κύπρο. Ήταν μήπως αυτό του Σαλαζάρ της Πορτογαλίας; Όχι αυτό; Μήπως τότε του Φράγκο της Ισπανίας;Το βασιλικό του Μαρόκκου μήπως ή αυτό του Ιντρίς  της Λιβύης; Κανένα απο αυτά; Του Συνταγματάρχη Νάσσερ της Αιγύπτου τότε; Αυτό του Βασιλιά της Ιορδανίας Χουσσεΐν; Όχι; Τότε ίσως το "δημοκρατικό" του Ισραήλ - που απο την δημιουργία του το κυβερνούν στρατιωτικοί ; Ούτε αυτό έκανε;

Θα πρέπει να αναφέρομαι σε λάθος μοντέλα . Ας πάμε τότε  για παραδειγματισμό σε πολιτικά "ανεπτυγμένα" κράτη. Στην Γαλλία του Ντε Γκώλ, μήπως; Που το 1960 έσφαζε και βασάνιζε χιλιάδες Αλγερινούς επαναστάτες; Με φατρίες μέσα στον στρατό που αποπειράθηκαν να δολοφονήσουν τον Ντε Γκώλ περισσότερες
φορές απο ότι οι δικοί μας τον Μακάριο; Αποκλείεται και η Γαλλία. Στην  Ιταλία τότε; Της Κομόρα και της Κόσα Νόστρα; Μαφιόζικο ήταν, μήπως, το ζητούμενο μοντέλο; Λέτε;

Μάλλον ξέφυγα και πάλι. Μοντέλο πρέπει να ήταν η Ελληνική Βασιλευόμενη Δημοκρατία. Των εκλογών της "βίας και νοθείας"του 1961. Και του δολοφονημένου Λαμπράκη. Και της Αποστασίας και του 1967 και του Πολυτεχνίου και του 1974. Όχι; Τότε το καθεστώς της νατοϊκής Τουρκίας το οποίο, το κρίσιμο 1960, άρχισε μια σειρά πραξικοπημάτων, τέσσερα μέχρι το 1997 και των οποίων το τέλος δεν εχουμε ακόμη δεί;

Πάλι σε λάθος χώρο βρίσκομαι. Μήπως τότε τα  μοντέλα του "άλλου κόσμου"; Του Χότζια  της Αλβανίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας ή του "ενδιάμεσου χώρου", του Τίτο της Γιουγκοσλαβίας;

Μάλλον  μπροστά μου είναι  το μοντέλο και απο δική μου πολιτική στραβωμάρα  δεν το έβλεπα.  Ήταν σίγουρα το δημοκρατικό καθεστώς της αποικιακής και ιμπεριαλιστικής Βρετανίας. Αυτό πρέπει να ήταν.  Που το 1960 συνέχιζε να δολοφονεί και να απαχγονίζει  Κενυάτες κατά χιλιάδες, επειδή ήταν και μαύροι και για τους οποίους δεν διαμαρτύρονταν κανένας. Αυτό που μόλις είχε σταματήσει να δολοφονεί Κύπριους; Που το 1956 επιτέθηκε στη Αίγυπτο σε ένα "μή πόλεμο", κατά της Αιγυπτιακής...τρομοκρατίας. Και το οποίο απο το 1954 προσπαθούσε, κατά παραδοχή του πρωθυπουργού του Άντονυ Ήντεν, να δολοφονήσει τον Νάσσερ, ένα αρχηγό κράτους επειδή, λέει, "τον μισούσε"; Που το 1956 δημιούργησε το πρώτο "Κουαντάναμο" στην Κύπρο με Αιγύπτιους αιχμαλώτους που άλλους βασάνιζε και άλλους δολοφονούσε;

Τότε μας απομένει το μοντέλο του Ευδόκα- το αμερικάνικο. Αυτό το πρωτόλειο δημοκρατικό σύστημα έπρεπε, αλλά ο Μακάριος αρνείτο να εφαρμόσει. Μόνο που ο κατ´άλλα καλοπροαίρετος γιατρός και οι επίσης καλοπροαίρετοι υποστηρικτές του, αγνοούσαν προφανώς ότι έπρεπε να περάσουν 100 χρόνια από τον αμερικανικό εμφύλιο, που έγινε υποτίθεται για τα δικαιώματα των Μαύρων, για να τα αποκτήσουν δια ομοσπονδιακής νομοθεσίας με το Civil Rights Act του 1965 και αφού έπρεπε να προηγηθεί και η δολοφονία του Προέδρου Κένεντυ.  Και αρκετά χρόνια μετά το 1965, για να εφαρμοστούν πρακτικά τα δικαιώματα των Μαύρων . Αν εφαρμόζονται, δηλαδή, ακόμη και σήμερα στα αστικά γκέτο των πόλεων και στην Dixieland του αμερικανικού Νότου.

Στην Κύπρο, όπως και σε όλα τα κράτη που κυριάρχησε η αποικιοκρατία και ο ιμπεριαλισμός, εσκεμμένα δεν αφέθηκε ποτέ να αναπτυχθούν δομές δημοκρατικής αυτοδιοίκησης. Ως εκ τούτου οι πλείστες χώρες πολέμησαν για την ελευθερία τους. Και ως συνέπεια στην μετα-ανεξαρτησιακή τους περίοδο, κυριάρχησαν οι δεσποτικοί  και αυτάρχικοι ηγέτες ( authoritarian leaders) των απελευθερωτικών αγώνων, ενώ για μεγάλα χρονικά διαστήματα κυριαρχούσε ο μονοκομματισμός. Αναπτύχθηκαν επίσης , παράλληλα με τις κυβερνήσεις, κέντρα ισχύος γύρω, συνήθως, από μικρότερης εμβέλειας ηγέτες των απελευθερωτικών αγώνων. Στην Κύπρο, για παράδειγμα, τα "μαφιόζικα" αυτά κυκλώματα  περιγράφει, εν μέρει, ο μακαρίτης Αστυνόμος Φανής Δημητρίου στο βιβλίο του " Πολιτικά Εγκλήματα στην Κύπρο". Τα πολιτικα "κυκλώματα" τα περιγράφει ο επίσης εκλιπών Άγγλο-κύπριος καθηγητής Peter Loizos στο αριστούργημα του, "The Greek Gift: Politics in a Cypriot Village"(1975).

Μεταπολεμικά και μετα-ανεξαρτησιακά, το ζήτημα της πολιτικής ανάπτυξης (political development) αποτέλεσε μείζων ζήτημα μελετών αφού αφορούσε στο πολιτικό μέλλον του αναπτυσσόμενου κόσμου. Καθηγητές περιωπής όπως ο γνωστός Σάμουελ Χάντικτον ασχολήθηκαν επισταμένα με το θέμα. Η Κύπρος και ο πρώτος της ηγέτης εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία. Ως προς το ζήτημα της πολιτικής ανάπτυξης και της ανάπτυξης δημοκρατικών θεσμών, διαδικασιών και δημοκρατικών ηγετών, η Κύπρος δεν αποτελούσε εξαίρεση. Ούτε ήταν ουτοπία.
Όσοι έχουν κάποια ηλικία γνωρίζουν πολύ καλά τί συνέβαινε τότε με τα πολιτικά και όχι μόνο "καπετανάτα". Ας πάνε οι ενδιαφερόμενοι σε βιβλιοθήκες να διαβάσουν τα άρθρα γνώμης και κείμενα δημοσιογραφίας του αείμνηστου Αντώνη Φαρμακίδη (θύμα πολιτικής απαγωγής τότε),  στην εβδομαδιαία του εφημερίδα "Αλήθεια", στολίδι τότε της αδέσμευτης δημοσιογραφίας.

Και ναί ο Μακάριος υπήρξε δεσποτικός και αυταρχικός ηγέτης (authoritarian leader ). Και ναί υπήρχε έλλειμα δημοκρατίας επί εποχής του. Όπως δυστυχώς και μισό αιώνα μετά. Που κατ´εμέ είναι πολύ χειρότερα. Λόγω και του προδοτικού πραξικοπήματος. Και της Τουρκικής εισβολής. Και λόγω των λοιπών δεινών που καταδυναστεύουν τον τόπο επί...δημοκρατικών κυβερνήσεων. Και λόγω της ανυποληψίας, ανεπάρκειας, αδιαφάνειας και ανευθυνοδοσίας, κοινώς της λαμογιάς, που κυριαρχούν στη πολιτική σήμερα.


ΕΝΘΕΤΟ 

Έλαβα πολλά μηνύματα για το γεγονός ότι στο κείμενο μου "Μακάριος: Ο Τελευταίος Ενωτικός"( Φιλελεύθερος 3/8/14) δεν αποκάλυψα τα ονόματα των δέκα Κυπρίων ταγών στους οποίους αναφέρεται ονομαστικά ο αμερικανός πρέσβης στη Λευκωσία Ρότζερ Ντέϊβις, στο τηλεγράφημα του προς τον προϊστάμενο του Χένρι Κίσσινγκερ ημερομηνίας 13 Αυγούστου, "Η Ελληνοκυπριακή Δεξιά: Πρώτες Εντυπώσεις". Είχα αναφέρει στο κείμενο μου ότι οι συγκεκριμένοι ταγοί είχαν πάει έρποντας στον αμερικανό προσφέροντας του γή και ύδωρ για να προστατευθούν παντοιοτρόπως,  όταν λόγω των πράξεων των περισσοτέρων εξ¨ αυτών ο Αττίλας πάτησε την Κύπρο.

Το συγκεκριμένο έγραφο, στη πρωτότυπη τηλεγραφική του μορφή, έθεσε στη διάθεση μου ο Μιχάλης Ιγνατίου, με τον οποίο συνεργάζομαι εδώ και δεκαετίες. Ο Ιγνατίου δημοσιοποίησε παλαιότερα ολόκληρο το τηλεγράφημα αν δεν κανω λάθος, αλλά αναφέρθηκε στους δέκα ταγούς μόνο με τα αρχικά τους. Προφανώς το έπραξε διότι πολλά ΜΜΕ είχαν και δικαιολογημένα νομικές επιφυλάξεις . Για τον ίδιο λόγο δεν αναφέρθηκα και εγώ στα ονόματα. Οπως επίσης απέφυγα να ονοματίσω  στο κείμενο μου τον αρχηγό της ΕΣΕΑ  που ήθελε να "φύγει" ο Μακάριος και ας έβλεπε, είπε στον πρέσβη της χούντας στη Λευκωσία Ευστάθιο Λαγάκο, "πίσω απο τα σίδερα της φυλακής να καίγεται η Λευκωσία". Ο χουντικός πρέσβης Λαγάκος τον κατονομάζει στα απομνημονεύματα του.

Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος του προβλήματος με την δημοσιοποίηση ονομάτων, αναφέρω ότι πριν μερικά χρόνια ο Σωκράτης Ηλιάδης κίνησε αγωγή για δυσφήμιση κατά του εκδοτικού οίκου Λιβάνη και των δημοσιογράφων Κώστα Βενιζέλου και Μιχάλη Ιγνατίου για το εισαγωγικό κείμενο που εγώ έγραψα στο βιβλίο τους, "Τα Μυστικά Αρχεία του Κίσσινγκερ". Παραπέμποντας σε πηγές προερχόμενες απο τον γνωστό μας απο το διχοτομικό Σχέδιο ´Ατσεσον του 1964, Τζώρτζ Μπώλ, αναφέρω ότι οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες άνοιξαν "κανάλι" με τον Γεώργιο Γρίβα μέσω του Ηλιάδη και άρχισαν μηχανογραφίες που συμπεριλάμβαναν ακόμη και την πραξικοπηματική ανατροπή του Μακαρίου, με όλα τα συναπεγόμενα που είδαμε το 1974. Ο Ηλιάδης έχασε την αγωγή σε όλα τα στάδια και τα πρακτικά της δίκης, που συμπεριλαμβάνουν δεκάδες έγραφα που εξασφαλίστηκαν κατόπιν επίπονων, μακροχρόνιων και υψηλού κόστους δικαστικών αγώνων στις ΗΠΑ, είναι στην διάθεση των σοβαρών ερευνητών.

Τα γεγονότα γύρω απο τη συγκεκριμένη συνομωσία αποδεικνύουν τη ελαφρότητα , τα κουκίτσικα μυαλά, την πολιτική κατάντια καθώς επίσης και την
ασχετοσύνη με τα παγκόσμια δρώμενα και την πολιτική δυνάμεων (power politics), των πρωταγωνιστών της λεγόμενης "πραξικοπηματικής ένωσης" σε Ελλάδα και Κύπρο, συμπεριλαμβανομένου και του Πρωθυπουργού Παπανδρέου. Εμπνευστής αυτού του πραγματικά "μπισμαρκσιανικής" σύλληψης στρατηγήματος,  δεν ήταν άλλος απο τον ακροδεξιό βασιλικό υπουργό Άμυνας Πέτρο Γαρουφαλιά. Με τέτοιας εμβέλειας πολιτικούς πορεύοταν ο ελληνισμός το 1964. O οποίος ένα χρόνο αργότερα πρωτοστατούσε μαζί με τον Βασιλιά στα Ιουλιανά. Τα οποία έφεραν την Αποστασία. Που έφερε την Χούντα. Που οργάνωσε το προδοτικό πραξικόπημα. Το οποίο έφερε τον Αττίλα.