Ρωσική «απόβαση» στην Τουρκία στην πρώτη πυρηνική της βάση, το Ακουγιού

ΤΟΥ HAYRETTIN KILIC, PhD*
Μετά τις αλλεπάλληλες αποτυχίες του ρωσικής κατασκευής πυρηνικού συμπλέγματος στο Μπελέν της Βουλγαρίας, οι Ρώσοι κατάφεραν τελικά να βρουν νέα βάση στην Τουρκία ώστε να κατασκευάσουν τους τρίτης γενιάς πυρηνικούς τους αντιδραστήρες τύπου VVER-1200.

Στις 12 Ιουλίου του τρέχοντος έτους το τουρκικό Κοινοβούλιο ενέκρινε την πολυσυζητημένη συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, η οποία δίνει τη δυνατότητα για την κατασκευή και τη λειτουργία ενός πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειεας στον κόλπο του Ακουγιού, που βρίσκεται στη βορειοανατολική ακτή της Μεσογείου. Στη συμφωνία συνεργασίας περιλαμβάνονται επίσης προβλέψεις για την εκπόνηση προγράμματος ανακύκλωσης πυρηνικών καυσίμων καθώς και για την κατασκευή εγκαταστάσεων επεξεργασίας πυρηνικών καυσίμων στο έδαφος της τουρκικής Δημοκρατίας.

Τα δύο τελευταία χρόνια βρισκόταν σε εξέλιξη ανοιχτή πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για το σχέδιο δημιουργίας πυρηνικού σταθμού στον κόλπο του Ακουγιού. Αρκετοί προμηθευτές πυρηνικής τεχνογνωσίας προερχόμενοι από τη Δύση συμμετείχαν στη διαδικασία. Ωστόσο, μυστηριωδώς, όλοι, με εξαίρεση τους Ρώσους, απέσυραν τις προσφορές τους. Υπό αυτές λοιπόν τις «περίεργες» συνθήκες, οι Ρώσοι κέρδισαν το συμβόλαιο, που τους επιτρέπει να κατασκευάσουν έναν πυρηνικό σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος 4.800 μεγαβάτ. Η Ηλεκτρική Εταιρεία της Τουρκίας ΕΜΟ καθώς και πολλές ΜΚΟ είχαν προσφύγει στα δικαστήρια εναντίον της τουρκικής κυβέρνησης, με τον ισχυρισμό ότι κατά τη διάρκεια της διαδικασίας πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος σημειώθηκαν παράνομες πρακτικές. Τα επιχειρήματά τους έπεισαν τη Δικαιοσύνη και το Σεπτέμβριο του 2009 η τουρκική κυβέρνηση, αν και απρόθυμα, ακύρωσε εντούτοις τη συμφωνία με τη Ρωσία.
Στην αντεπίθεση ο Ερντογάν

Ωστόσο, η δικαστική απόφαση δεν έθεσε οριστικό τέρμα στην υπόθεση. Η κυβέρνηση του φιλοϊσλαμιστή πρωθυπουργού Ερντογάν πέρασε άμεσα στην αντεπίθεση κι άρχισε να επεξεργάζεται νέο σχέδιο συμφωνίας πυρηνικής συνεργασίας με τη Ρωσία. Μετά την έγκριση της νέας συμφωνίας από το τουρκικό Κοινοβούλιο, έχει παραμεριστεί κάθε φωνή διαμαρτυρίας προερχόμενη από την επιστημονική κοινότητα και τις ΜΚΟ ή από τον τοπικό πληθυσμό της περιοχής του Ακουγιού κι έχει εξουδετερωθεί η δυνατότητα μελλοντικών προσφυγών στα τουρκικά δικαστήρια, κι όλ’ αυτά προκειμένου να γίνει πραγματικότητα το πρώτο σουνιτικό – ισλαμικό πυρηνικό σύμπλεγμα στην Τουρκία.

Αυτό το νέο Σύμφωνο Πυρηνικής Συνεργασίας είναι ένα πρόχειρο και κακοφτιαγμένο κείμενο, που στερείται ολοσχερώς διαφάνειας. Όχι μόνο αποκλείει την πυρηνική βιομηχανία της Δύσης από τις τουρκικές ακτές, πολλώ δε μάλλον δεν εμπλέκει στην υλοποίησή του τους επιστήμονες και τους μηχανικούς που διαθέτει η ίδια η Τουρκία. Έτσι, η ίδια η τουρκική βιομηχανία βρίσκεται αποκλεισμένη από αυτό το σχέδιο προϋπολογισμού 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλλά το χειρότερο είναι ότι, σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος στη μονάδα, η τουρκική Δημοκρατία αναλαμβάνει την αστική ευθύνη έναντι τρίτων για οποιαδήποτε πυρηνική βλάβη υποστούν.

Αυτή η κακοσχεδιασμένη συμφωνία έχει πυροδοτήσει αντιδράσεις που εκτείνονται και στα δύο στρατόπεδα που έχουν δημιουργηθεί εδώ και χρόνια στην Τουρκία και αντιπαρατίθενται πολιτικά και επιστημονικά σχετικά με τη δημιουργία πυρηνικής μονάδας ηλεκτροπαραγωγής. Σύμφωνα με τα λεγόμενα διακεκριμένου φυσικού επιστήμονα ο οποίος έχει ταχθεί υπέρ της δημιουργίας πυρηνικού σταθμού: «Δυστυχώς, το παλαιό πεδίο μάχης στο Ακουγιού, στο οποίο συγκρούονταν οι περιβαλλοντολόγοι με τους οπαδούς της πυρηνικής ενέργειας σαν κι εμάς, τώρα κυριεύτηκε από τους Ρώσους». Η πραγματικότητα είναι ότι, μετά τις επανειλημμένες αποτυχίες του ρωσικής κατασκευής πυρηνικού συμπλέγματος στο Μπελέν της Βουλγαρίας, οι Ρώσοι κατάφεραν τελικά να βρουν νέα βάση στην Τουρκία ώστε να κατασκευάσουν τους τρίτης γενιάς πυρηνικούς τους αντιδραστήρες τύπου VVER-1200. Σημειωτέον ότι οι αντιδραστήρες αυτοί δεν πληρούν τους ευρωπαϊκούς κανόνες ασφαλείας και δεν έχουν περάσει από δοκιμές και δοκιμασίες ασφάλειας στο δυτικό κόσμο.
Η ρώσικη Rosatom στο Ακουγιού

Το Ακουγιού θα είναι ο πρώτος και μοναδικός πυρηνικός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στον κόσμο όπου ξένη χώρα, και όχι η χώρα στην οποία ανήκει η περιοχή, θα έχει την κυριότητα της τοποθεσίας και θα απαλλάσσεται από φόρους μέχρι και την ολοκλήρωση της διαδικασίας απενεργοποίησης του σταθμού, η οποία παραμένει χρονικά απροσδιόριστη. Η Rosatom, η ρωσική Κρατική Εταιρεία Ατομικής Ενέργειας, θα χρησιμοποιήσει ρωσικής προέλευσης υλικά, εργάτες και υπηρεσίες προκειμένου να κατασκευάσει και να θέσει σε λειτουργία έναν πυρηνικό σταθμό τύπου AES 2006 (αποτελούμενου από τέσσερις αντιδραστήρες VVER-1200 4.500 μεγαβάτ) για 60 χρόνια. Επιπλέον, η TETAS (Τουρκική Εταιρεία για το Εμπόριο Ηλεκτρικής Ενέργειας) εγγυάται ότι θα αγοράζει το 70% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας κατά τα πρώτα 15 χρόνια λειτουργίας της στη σταθμισμένη μέση τιμή των 12,35 σεντς δολαρίων ΗΠΑ ανά κιλοβατώρα.

Ειρωνικώς πως, αυτή η γεμάτη σκιές συμφωνία δεν απαιτεί καμιά βαριά δέσμευση ή επένδυση εκ μέρους της τουρκικής κυβέρνησης. Οι οικονομολόγοι που ειδικεύονται σε ενεργειακά θέματα επισημαίνουν εντούτοις ότι, με βάση με το άρθρο 10 της σύμβασης (που είναι το τμήμα της συμφωνίας το οποίο αφορά στην τιμή αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας), εξηγείται απολύτως η χρηματοδότηση του σχεδίου από τους Ρώσους κατά 100%, γιατί αυτό προβλέπεται να τους αποφέρει ταχύτατη απόσβεση του κόστους μέσα σε 15 χρόνια. Η Rosatom θα έχει στην ιδιοκτησία της όλες τις μετοχές και θα έχει υπό τον έλεγχό της τη μελλοντική διανομή και πώληση του υπόλοιπου 49% από το μειοψηφικό πακέτο μετοχών. Επιπλέον, κατά τα 15 πρώτα χρόνια, οι Ρώσοι θα μπορούν να πωλούν την ηλεκτρική ενέργεια –το 30% από τις μονάδες 1 και 2 και το 70% από τις μονάδες 3 και 4– στην τιμή των 15,3 σεντς ανά κιλοβατώρα στην ελεύθερη αγορά της Τουρκίας.
Ευκαιρία για τη Ρωσία

Τα τελευταία 30 χρόνια η οικονομικής φύσεως επιχειρηματολογία που επιστρατεύεται υπέρ της πυρηνικής ενέργειας επικρατεί πολλές φορές, ειδικά σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας σαν κι αυτή που διέρχεται η Τουρκία, δυσπραγίας μάλιστα που συνοδεύεται από ανικανότητα προσέλκυσης ξένων επενδυτών. Οι Τούρκοι πολιτικοί ενδιαφέρθηκαν περισσότερο για γρήγορες λύσεις που θα βοηθήσουν στην ενεργειακή ανάπτυξη της χώρας και επικεντρώθηκαν λιγότερο στο πραγματικό κόστος που έχει η χρηματοδότηση, η κατασκευή υποδομών και η λειτουργία ενός πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αποτύχουν πολλές απόπειρες που σημειώθηκαν κατά το παρελθόν να κατασκευαστεί πυρηνικός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, είτε λόγω των πιθανών δεσμών με το πακιστανικό πρόγραμμα ανάπτυξης πυρηνικών όπλων είτε λόγω παρατυπιών στις προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος είτε λόγω σκανδάλων δωροδοκίας.

Οι οικονομολόγοι αναγνωρίζουν ότι, όπως κι αν κρίνει κανείς τη μέθοδο που υιοθέτησε η τουρκική κυβέρνηση από την άποψη της επιτευξιμότητας του όλου σχεδίου, πρόκειται για μια εξαιρετική επενδυτική ευκαιρία για τη Ρωσία. Η εικόνα όσον αφορά στην Τουρκία δεν είναι εξίσου ξεκάθαρη, καθώς δεν έχει ακόμη καθοριστεί το κόστος που μπορεί να προκληθεί από τα καταστρεπτικά κοινωνικοοικονομικά αποτελέσματα των πυρηνικών ατυχημάτων και από το σχεδιασμό εκτάκτου ανάγκης, το κόστος της διαχείρισης των αποβλήτων και το κόστος απενεργοποίησης της μονάδας. Επιπλέον, έχουν παραβλεφθεί οι οικολογικές επιπτώσεις ενός πυρηνικού σταθμού παραγωγής ενέργειας στην τοπική θαλάσσια ζωή καθώς και οι μακροπρόθεσμες γεωστρατηγικές συνέπειες. Καθημερινά θα χρειάζονται περισσότερα από 3 δισεκατομμύρια γαλόνια θαλασσινού νερού, τα οποία και θα διοχετεύονται στον πυρηνικό σταθμό. Αυτή η διαδικασία θα σκοτώσει δισεκατομμύρια αβγών και νεαρών ψαριών και ενδεχομένως θα καταστρέψει την τοπική θαλάσσια ζωή μέσα σε 10 χρόνια, όπως συνέβη στην Καλιφόρνια.

Το Ακουγιού βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της Μεσογείου, όπου η μέση θερμοκρασία του θαλασσινού νερού είναι υψηλότερη από τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας – τουλάχιστον κατά τους 6 από τους 12 μήνες του χρόνου. Θα είναι ο πρώτος πυρηνικός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ο οποίος θα χρησιμοποιεί για ψυκτικούς σκοπούς νερό πολύ υψηλής περιεκτικότητας σε αλάτι (39%) και σε θερμοκρασίες που θα ξεπερνούν τους 30 βαθμούς Κελσίου κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αυτές οι περιβαλλοντικές συνθήκες θα επηρεάσουν σοβαρότατα την ψυκτική ικανότητα καθώς και το ενεργειακό αποτέλεσμα της μονάδας κατά τη διάρκεια των καυτών καλοκαιρινών μηνών. Επιπλέον, το έντονα διαβρωτικό θαλασσινό νερό θα μειώνει και συχνά θα παρεμποδίζει την αποτελεσματικότητα του ψυκτικού συστήματος και τη διάρκεια ζωής του σταθμού εν λειτουργία.

Μια άλλη μεγάλη δυσκολία πρόκειται να εμφανιστεί έπειτα από 15 χρόνια, εάν η Rosatom ή οι διάδοχοί της αποφασίσουν να εγκαταλείψουν την εγκατάσταση και η τουρκική κυβέρνηση αναλάβει την πλήρη κυριότητα του σταθμού. Από τεχνολογικής άποψης, αυτή η πυρηνική μονάδα, που ψύχεται με ζεστό και αλμυρό θαλασσινό νερό, θα αποτελεί πλέον μια εμπορικά μη αποδοτική γεννήτρια ενέργειας και θα χρειάζεται πανάκριβες ανακατασκευές και συντηρήσεις. Με βάση αυτό το σενάριο, μπορεί να μην είναι οικονομικά εφικτή η συνέχιση της λειτουργίας της πέραν του χρονικού ορίου της 15ετίας. Στον Καναδά υποχρεώθηκαν να λάβουν παρόμοια απόφαση όταν 6 αντιδραστήρες CANDU τέθηκαν εκτός λειτουργίας από την αρμόδια επιτροπή εξαιτίας του υψηλού κόστους συντήρησης.

Η δωρεά της τοποθεσίας του Ακουγιού στη Ρωσία χωρίς φόρους είναι πράξη εξαιρετικά επιζήμια για τα συμφέροντα του τουρκικού λαού. Δεν θα συνέβαινε το ίδιο αν η τουρκική κυβέρνηση παραχωρούσε τα ίδια προνόμια στη Samsung, στη Siemens ή στην General Electric προκειμένου να πραγματοποιηθεί επένδυση σε προηγμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής (10 χρόνια κατά προσέγγιση) εκτιμάται ότι 10.000, στην πλειονότητά τους ξένοι, εργάτες θα διαμένουν στο Ακουγιού και στα περίχωρα. Αυτό το πρόσκαιρο πληθυσμιακό άλμα θα έχει απρόβλεπτες κοινωνικές και οικολογικές συνέπειες για την περιοχή. Και τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα, καθώς αυτοί οι ξένοι εργάτες θα έχουν ειδική βίζα εργασίας κι έτσι δεν θα υπάγονται σε κανέναν από τους εθνικούς και τοπικούς νόμους και συνήθειες. Τέλος, το Ακουγιού θα μετατραπεί σε ιδιότυπη βάση επιχειρήσεων για τη ρωσική πυρηνική βιομηχανία και θα χρησιμοποιηθεί ως εφαλτήριό της για την παγκόσμια αγορά πυρηνικής τεχνολογίας για τα επόμενα 60 χρόνια.

* Hayrettin Kilic, PhD, The Green Think Tank of Turunch Foundation New Jersey, USA. Μετάφραση – απόδοση στα ελληνικά: Νίκος Ζαρταμόπουλος.
http://m-epikaira.gr