Ποιος είναι “ντόπιος” και ποιος “ξένος” στην “Πόλη των απόντων”;

Δεν πρέπει να λησμονείται πως η επίθεση της Τρίτης δεν ήταν το πρώτο λιντσάρισμα στην περιοχή του Τοπχανέ, όπου ένα θρησκομανές και ακροδεξιό πλήθος επαρχιωτών επιθυμεί να διεκδικήσει ως φέουδό του.

Του Αλέξανδρου Μασσαβέτα

Για τη γειτονιά μου και το παράδοξο κοινωνικό της κοκτέιλ σού μίλησα συχνά, για τους αραβόφωνους επαρχιώτες εποίκους και τους Τσιγγάνους που την κατοικούν εδώ και δεκαετίες, και την εισβολή των γκαλερί, των μπαρ και των εστιατορίων το τελευταίο ενάμισι έτος. Αναγκάζομαι όμως να σου ξαναγράψω για το Γκαλατάσαραϊ και το Τοπχανέ, καθώς η γειτονιά μου -εκεί που δεν το περίμενα- βρίσκεται την τελευταία εβδομάδα στα πρωτοσέλιδα.

Όλη η Τουρκία συζητά για την επίθεση-λιντσάρισμα, που μια ομάδα φασιστοειδών εξαπέλυσε κατά κάποιων γκαλερί, τριακόσια περίπου μέτρα από το σπίτι μου, δίνοντας άσχημο τέλος σε μία βραδιά εγκαινίων. Η γεμάτη ερωτήματα επίθεση έδωσε αφορμή για αναλύσεις επί αναλύσεων της τοπικής κοινωνίας, πολλές από τις οποίες δεν είναι παρά πρόχειρες και ατυχείς.

Αν δεν ζούσα εδώ, θα τρόμαζα να αναγνωρίσω τη γειτονιά μου μετά τις αλλαγές της τελευταίας διετίας. Χαμαιλέων η περιοχή τα τελευταία εξήντα χρόνια: από γειτονιά Ελλήνων και Λεβαντίνων μετετράπη σε γειτονιά εποίκων της ενδοχώρας μετά την έξοδο των μειονοτικών και την εσωτερική μετανάστευση στα μέσα του εικοστού αιώνα. Και από περιοχή υποβαθμισμένη επαρχιωτών και Τσιγγάνων, μετατρέπεται σε ένα ετερόκλητο μωσαϊκό στις αρχές του εικοστού πρώτου, μωσαϊκό που οι ψηφίδες του συνυπάρχουν σε μία ιδιαίτερα τεταμένη συγκατοίκηση. Πίσω από τη φαινομενική ηρεμία των δρόμων και των βλεμμάτων που ανταλλάσσουν οι περαστικοί κρύβονται συναισθήματα έχθρας και ανταγωνισμού, που μια βραδιά εγκαινίων έδωσε την ευκαιρία να βγουν στην επιφάνεια.

Η περιοχή μου απλώνεται στην κατηφόρα ανάμεσα στη Μεγάλη Οδό του Πέραν (την πεζοδρομημένη Ιστικλάλ), το κέντρο της ζωής και της κίνησης της Πόλης, και την παράλια γειτονιά του Τοπχανέ, όπου βρίσκεται το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Τη διασχίζει ο κεντρικός κατήφορος που από το Πέραν βγάζει στην παραλία του Βοσπόρου -στη γειτονιά μου, το πάνω μισό του λόφου ονομάζεται Γενί Τσαρσί, ενώ παίρνει το όνομα Μποάζκεσεν στο χαμηλότερο μισό. Από τις παλιές καλές μέρες που η περιοχή αποτελούσε αστική συνοικία των χριστιανών απομένουν τα προξενεία (πρεσβείες άλλοτε) της Ιταλίας και της Γαλλίας, και το Ιταλικό Σχολείο. Μέσα σε δύο χρόνια άνοιξαν εδώ στα πέριξ καμιά ντουζίνα γκαλερί, χώρια τα μαγαζιά και τα εστιατόρια. Η κίνηση του Πέραν, η νεολαία που συχνάζει εκεί και οι ξένοι τουρίστες άρχισαν να “κατεβαίνουν” στην ξεχασμένη γειτονιά.

Αν σου πω πως τα παλιά σπίτια των Ρωμηών και των Λεβαντίνων τα καταπάτησαν χωρικοί από το Σιίρτ και το Μπίτλις, στα σύνορα με το Ιράκ, που πολλοί μιλούν αραβικά, ότι πολλοί από αυτούς περιφέρονται με βράκες και ενδυμασία ταλιμπανική, ή μαύρα τσαντόρ, δεν πίνουν αλκοόλ και στελεχώνουν τις ισλαμικές και φασιστικές νεολαίες, καταλαβαίνεις τι εντάσεις προκάλεσαν οι νέες αφίξεις των αστών. Η επίθεση-λιντσάρισμα της περασμένης Τρίτης πραγματοποιήθηκε εις βάρος του πλήθους που συμμετείχε στα εγκαίνια των εκθέσεων πέντε γκαλερί. “Έπιναν αλκοόλ στον δρόμο και μας προκαλούσαν”, ισχυρίσθηκαν στην αστυνομία κάποιοι από τους επιτιθέμενους. Ωστόσο, πίσω από τον τραμπουκισμό κρύβονται βαθύτερες αιτίες δυσαρέσκειας των επαρχιωτών, που εδώ και χρόνια έχουν καταλάβει και έχουν εγκατασταθεί στα ακίνητα των αυθεντικών κατοίκων της περιοχής, που λείπουν.

Η βασική ανησυχία των “ντόπιων” (που μόνο ντόπιοι δεν είναι, καθώς θρονιάστηκαν στα ακίνητα των απόντων) είναι η άνοδος των τιμών των ενοικίων στην περιοχή, την οποία έχει αρχίσει να προκαλεί ο “εξευγενισμός” που ακολουθεί την εγκατάσταση των γκαλερί και των χώρων διασκεδάσεως. Πίσω από τα συνθήματα “Να επιστρέψουν εκεί απ’ όπου που ήρθαν” (οι νέοι κάτοικοι της γειτονιάς, και ιδίως οι ιδιοκτήτες των γκαλερί), κρύβεται ο φόβος πως η γειτονιά θα γίνει “πολύ ακριβή” για την εργατική τάξη των επαρχιωτών που την κατοικεί. Ο φόβος πως η άνοδος των τιμών θα τους αναγκάσει να φύγουν.

Πράγματι, αυτό είναι συχνά το αποτέλεσμα κάθε “αστικής ανάπλασης”, που οι δημοτικές αρχές οργανώνουν σε ιστορικές συνοικίες της Πόλης. Η “έξοδος” των “ντόπιων” -που, περιττό να σημειωθεί, απλώς κατέλαβαν τα σπίτια των απόντων σήμερα χριστιανών και εβραίων πραγματικών ιδιοκτητών τους- θα είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της “ανάπλασης” του Φαναρίου, του Ταρλάμπασι, του Μπαλατά και άλλων ιστορικών περιοχών. Το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να έχει και η ταχύτατη αστικοποίηση του “χωριάτικου” Τοπχανέ. Η μεταβολή εδώ, ωστόσο, δεν έγινε με “διαταγές εκ των άνω”, δηλαδή των δημοτικών αρχών, αλλά αποτελεί ιδιωτική πρωτοβουλία και εκδήλωση της επιθυμίας της αστικής τάξης να “ανακτήσει” τις περιφέρειες του Πέραν από την υποβάθμιση.

Και δεν πρέπει να λησμονείται πως η επίθεση της Τρίτης δεν ήταν το πρώτο λιντσάρισμα στην περιοχή του Τοπχανέ, που ένα θρησκομανές και ακροδεξιό πλήθος επαρχιωτών επιθυμεί να διεκδικήσει ως φέουδό του. Ο όχλος των τραμπούκων επιτέθηκε στο παρελθόν σε τραβεστί που περνούσαν από τη γειτονιά τη νύχτα (“Μην ξαναπεράστε από δω!”) και σε αριστερούς διαδηλωτές που επέστρεφαν από διαδήλωση κατά του ΔΝΤ (“Έξω οι άθεοι από τον Τοπχανέ!”).

Το τραγικότερο όλων στο προχθεσινό συμβάν, όπου “τραμπούκοι της γειτονιάς” έσπασαν τα τζάμια των γκαλερί και έστειλαν στο νοσοκομείο καλλιτέχνες, θαμώνες και επισκέπτες. αφού τους ξυλοκόπησαν με μαγκούρες, είναι η επιθετική “διεκδίκηση” της συνοικίας ως “αποκλειστικά δική της” από μία ομάδα που δεν έχει κανένα νομικό δικαίωμα πάνω στα εδώ ακίνητα.

Αν οι “αστοί Τούρκοι” που ίδρυσαν τις γκαλερί και νοικιάζουν εδώ σπίτια είναι “ξένοι” στη γειτονιά, είναι γελοίο να προσποιούνται οι επαρχιώτες πως εκείνοι είναι “ντόπιοι”. Η Πόλη έχει γίνει μια Πόλη των απόντων, με τους περισσότερους “αυθεντικούς” κατοίκους της, τους νόμιμους ιδιοκτήτες των ακινήτων στις ιστορικές γειτονιές της, εκείνους που άλλοτε συνέθεσαν την αστική της κουλτούρα, να ζουν στο εξωτερικό. Πρόκειται βέβαια για τους χριστιανούς και τους εβραίους, αλλά και για την οθωμανική αριστοκρατία. Είναι άτοπο και χυδαίο οι έποικοι-καταπατητές του χθες να καταδιώκουν τους νόμιμους ενοικιαστές του σήμερα. Αν κάποιος είναι ο κατεξοχήν ξένος στον Τοπχανέ, αν κάποιου η παρουσία μέσα στα μέγαρα της Μπελ Επόκ ξενίζει, αυτός είναι ο έποικος της επαρχίας.

makthes