27/12/17

Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στο «παιχνίδι» του Κρεμλίνου

Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στο «παιχνίδι» του Κρεμλίνου

  • (Φωτ.: EPA / Alexei Druzhinin)
Ο κόσμος παρακολουθεί με ενδιαφέρον την εικόνα μιας Αμερικής να εκπέμπει μηνύματα ιδεολογικής, πολιτικής και ηγεμονικής παρακμής. Το ερώτημα είναι αν πρόκειται για μια συσπείρωση δυνάμεων που θα εκδηλωθεί κάποια στιγμή δυναμικά, ή για το τέλος της δυναμικής ενός τρόπου ζωής που κυριάρχησε στη Δύση για πολλά χρόνια και οδήγησε με την έλξη του και στην κατάρρευση των ανατολικών καθεστώτων.

Και ενώ η Δύση φαίνεται να υποχωρεί, η Ρωσία δίνει την εντύπωση μιας ανερχόμενης ισχυρής δύναμης που επιχειρεί να διαδραματίσει έναν παγκόσμιο ηγεμονικό ρόλο.
Στην προσπάθειά της αυτή η Ρωσία χρησιμοποιεί μεν τη σκληρή ισχύ της (στρατιωτικά μέσα), όπως έκανε τελευταία στη Συρία, αλλά αξιοποιεί και όλες τις δυνατότητες που έχει για την ανάπτυξη της ήπιας ισχύος της.
Ο όρος «ήπια ισχύς» καθιερώθηκε από τον Τζόζεφ Νάι στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και υπονοεί την αξιοποίηση μη άμεσων στρατιωτικών ή εκβιαστικών οικονομικών μέσων. Ένα από αυτά τα μέσα, με μεγάλη επιρροή και αποτελεσματικότητα, είναι για το Κρεμλίνο η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, της οποίας τη δύναμη προσπαθεί να εκμεταλλευτεί για να περάσει την πολιτική του ιδιαιτέρως σε ορθόδοξες χριστιανικές χώρες (Ρουμανία, Σερβία, Βουλγαρία, Ελλάδα). Στο πλαίσιο αυτό είναι αξιοσημείωτη η παρουσία της Ρωσικής Εκκλησίας και η πολιτική που επιχειρεί να αναπτύξει στα Βαλκάνια.
Το γεγονός αξίζει της προσοχής και της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας αλλά και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Το ενδιαφέρον επίσης είναι ότι η Ρωσία, ως μεγάλη πληθυσμιακά χώρα, έχει να αναδείξει και σημαντικές προσωπικότητες με σημαντική επιρροή και εκτός της χώρας τους (όπως ο μητροπολίτης Ιλαρίων), ενώ στην ελλαδική Εκκλησία όποιος ξεχωρίζει περνά στο περιθώριο.
Στα τέλη Οκτωβρίου ο αρχηγός της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ταξίδεψε στη Ρουμανία για πρώτη φορά από το 1962. Παρόλο που ο πατριάρχης Κύριλλος έφτασε, τυπικά, για μια θεολογική εκδήλωση στο Βουκουρέστι, οι πολιτικές συνέπειες της εμφάνισής του είναι αδύνατο να περάσουν απαρατήρητες.
Η επίσκεψη ήταν μέρος της μακροπρόθεσμης στρατηγικής του Κρεμλίνου για την ανάπτυξη της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ως ενός ήπιου εργαλείου για την εκμετάλλευση των διαιρέσεων, τη νίκη των φίλιων δυνάμεων και την επέκταση της επιρροής της Ρωσίας σε μια περιοχή που έχει την ίδια ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη Ρουμανία, όπου η δημόσια αντίληψη για τη Ρωσία είναι βαθιά αρνητική.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τα σοβιετικά αρχεία, ο Κύριλλος πέρασε τα πρώτα χρόνια του ως πράκτορας της KGB (κωδικό όνομα «Mikhaylov»), όπως έκανε και ο προκάτοχός του, ο πατριάρχης Αλέξιος Β΄.
Στα πιο πρόσφατα χρόνια, από τότε που έγινε πατριάρχης το 2009, ο Κύριλλος όταν αναφέρεται στην εποχή Πούτιν την χαρακτηρίζει «θαύμα του Θεού».
Υπό την ηγεσία του Βλαντίμιρ Πούτιν η Ρωσία έχει αναπτύξει μια ποικιλία μεθόδων ήπιας ισχύος για να υπονομεύσει την ευρωπαϊκή ενότητα και τη διατλαντική συμμαχία προκειμένου να δημιουργήσει μια πολυπολική παγκόσμια τάξη σύμφωνα με τις φιλοδοξίες του Κρεμλίνου, να εξασφαλίσει τη μόνιμη κυριαρχία του στο εσωτερικό και να επεκτείνει την επιρροή του στο εξωτερικό. Για να επιτύχει αυτούς τους στόχους το Κρεμλίνο προσπαθεί να δημιουργήσει –και να εκμεταλλευτεί– σφάλματα που θα χωρίσουν την Ανατολική Ευρώπη, που αποτελούσε μέρος της σφαίρας επιρροής της, από την «παρακμιακή Δύση».
Αυτή η συγκεκριμένη αφήγηση είναι ένα κυρίαρχο θέμα στο κουτί εργαλείων ήπιας ισχύος του Κρεμλίνου και χαρακτηρίζεται από έντονα αντιδυτικά και αντιαμερικανικά μηνύματα.
Το Κρεμλίνο υιοθέτησε τη γραμμή «παρακμιακής Δύσης» πριν από περίπου μια δεκαετία, και από τότε η γραμμή διαδόθηκε από πολλαπλά ρωσικά δημόσια πρόσωπα και πηγές, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών πολιτικών, διπλωματικών, ακαδημαϊκών και εκκλησιαστικών ηγετών, και ενισχύθηκε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, σε φιλικές προς την κυβέρνηση ΜΚΟ και στα σχολικά εγχειρίδια. Το θέμα είναι ότι συμπίπτει με την άποψη ενός σημαντικού μέρους της ρωσικής ελίτ που πιστεύει ότι η ρωσική κοινωνία είναι βαθιά ριζωμένη στη χριστιανική ορθόδοξη πίστη και ότι είναι θεμελιωδώς ασυμβίβαστη με το φιλελεύθερο κοινωνικό μοντέλο της Δύσης.
Ο Πούτιν έχει αναλάβει ανοιχτά τον ρόλο του υπερασπιστή των παραδοσιακών χριστιανικών αξιών και της ρωσικής ταυτότητας.
Συχνά αναφέρει και παραθέτει τον Ιβάν Ίλιν (1883-1954), έναν φημισμένο Ρώσο πολιτικό και θρησκευτικό φιλόσοφο, του οποίου τα οστά ο πρόεδρος Πούτιν επαναπάτρισε από την Ελβετία τον Οκτώβριο του 2005 στη μονή Donskoy στη Μόσχα. Ο Ίλιν χρησιμοποίησε τον όρο «mirovaya zakulisa» για να περιγράψει αυτό που ονομάζεται Δυτική συνωμοσία κατά της Ρωσίας. «Η Δύση εξήγαγε αυτόν τον αντιχριστιανικό ιό στη Ρωσία [...]. Έχοντας χάσει το δεσμό μας με τον Θεό και τη χριστιανική παράδοση, η ανθρωπότητα έχει ηθικά τυφλωθεί, εμπεδωμένη από τον υλισμό, τον ανορθολογισμό και το μηδενισμό».
Το 2015 ο Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίων Αλφέγιεφ και ο δεύτερος αξιωματούχος στην ιεραρχία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ταξίδεψαν στη Ρουμανία για να ξεκινήσουν τη ρουμανική έκδοση δύο βιβλίων του Ιλαρίωνα και να δώσουν διάλεξη στο πανεπιστήμιο του Alexandru Ioan Cuza. Ο Ιλαρίων είναι επίσης πρόεδρος εξωτερικών σχέσεων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και είναι επομένως άμεσα υπεύθυνος για την προώθηση της ημερήσιας διάταξης του Κρεμλίνου στο εξωτερικό, χρησιμοποιώντας την Εκκλησία ως όχημα.
Σε αντίθεση με τον Πατριάρχη Κύριλλο, ο οποίος θεωρείται σε μεγάλο βαθμό απαράτσικ του Κρεμλίνου (ο όρος σημαίνει αυτόν που είναι μέρος μιας εξουσίας ή μιας δομής δύναμης, κυρίως του ΚΚ), ο Ιλαρίων είναι μια δύναμη από μόνη της.
Μόλις 51 ετών, είναι διακεκριμένος θεολόγος με περισσότερα από 600 δημοσιεύματα στο όνομά του. Έχει πάρει διδακτορικά από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και το Ορθόδοξο Θεολογικό Ινστιτούτο Αγίου Σεργίου στο Παρίσι. Είναι επίσης ένας σεβαστός συνθέτης.
Αυτή η φήμη ενός σύγχρονου «αναγεννησιακού ανθρώπου» αυξάνει τη δημοφιλία του Ιλαρίωνα, καθιστώντας τον έναν ισχυρό, εκλεπτυσμένο υποστηρικτή των ρωσικών συμφερόντων στην παγκόσμια σκηνή. Για παράδειγμα, πριν από έναν χρόνο βρέθηκε στο Λονδίνο για τα εγκαίνια ενός καθεδρικού ναού μαζί με τον πατριάρχη Κύριλλο, συναντήθηκε με την βαρόνη Ανελέι, υφυπουργό Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας, για να συζητήσει, μεταξύ άλλων, για τη Συρία και τη Μέση Ανατολή. Η διεθνής του έκκληση προς τους πνευματικούς και συντηρητικούς κύκλους είναι ένα ισχυρό πλεονέκτημα στις προσπάθειες του Βλαντίμιρ Πούτιν να προωθήσει τη Ρωσία ως φάρο των παραδοσιακών χριστιανικών αξιών, να διαμορφώσει μια σφήνα στην Ευρώπη και τη Δύση, να επεκτείνει την επιρροή του και να αναδιαμορφώσει την αρχιτεκτονική πολιτικής και ασφάλειας στην μετακομμουνιστική Ευρώπη.
Ο Αλεξάντρ Ντούγκιν, ο σημαίνων φιλόσοφος και ιδεολόγος υπέρ του Κρεμλίνου, εκμεταλλεύτηκε επίσης τη γλώσσα και το μήνυμα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας κατά τη διάρκεια μιας σειράς επισκέψεων στα μοναστήρια της Μολδαβίας στην ανατολική Ρουμανία. Αυτές οι επισκέψεις δεν θα ήταν δυνατές χωρίς τη σιωπηρή έγκριση του προϊστάμενου της Μητροπολιτικής Εκκλησίας της Μολδαβίας και έτσι μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι τις απόψεις του Ντούγκιν σχετικά με το ρόλο και την αποστολή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας τις λαμβάνουν ευνοϊκά υπόψιν οι μοναχοί και ιερείς, πολλοί από τους οποίους έχουν σημαντική επιρροή στις αγροτικές περιοχές.
Για παράδειγμα, οι προσπάθειες της Chevron για την εξαγωγή σχιστολιθικού φυσικού αερίου στην ανατολική Ρουμανία δεν καρποφόρησαν λόγω της μαζικής τοπικής αντίστασης την οποία εμπνεύστηκαν και συντόνισαν πολλοί ιερείς.
Προφανώς αυτές οι διαμαρτυρίες καλύφθηκαν ευρέως από το ρωσικό κρατικό δίκτυο RT, το οποίο έδινε ένα μήνυμα που βολικά ανταποκρινόταν στον στρατηγικό στόχο της Μόσχας να αποθαρρύνει τα ενεργειακά έργα που θα μείωναν την ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία.
Τον Απρίλιο του 2015, στην αποκορύφωση της ελληνικής χρηματοπιστωτικής κρίσης, κατά τη συνάντησή τους στη Μόσχα, ο Βλαντίμιρ Πούτιν και ο Αλέξης Τσίπρας, ο Έλληνας πρωθυπουργός, ήθελαν να τονίσουν τους «κοινούς θρησκευτικούς, πολιτιστικούς και ιστορικούς δεσμούς» των δύο ορθόδοξων χριστιανικών εθνών. Αν και αυτές οι παρατηρήσεις μπορεί να προκαλούν έκπληξη σε ό,τι αφορά τον Αλέξη Τσίπρα, ηγέτη ενός άκρως αριστερού κόμματος που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τους μαοϊκούς και τους θιασώτες του Τσε Γκεβάρα, είναι ρουτίνα για τον Πούτιν, του οποίου οι στενοί δεσμοί με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι καλά εδραιωμένοι.
Πράγματι, καθώς οι εντάσεις αναπτύσσονται εντός της ΕΕ, ο Πούτιν θα έχει πολλές ευκαιρίες να τις ενισχύσει και –σύμφωνα με το στόχο του– να διαλύσει τους ευρωπαϊκούς και διατλαντικούς δεσμούς.
Επιμέλεια: Παντελής Σαββίδης

2 σχόλια:

Υφίσταται μετριασμός των σχολίων.

- Παρακαλούμε στα σχόλια σας να χρησιμοποιείτε ένα όνομα ή ψευδώνυμο ( Σχόλια από Unknown θα διαγράφονται ).
- Παρακαλούμε να μη χρησιμοποιείτε κεφαλαία γράμματα στη σύνταξη των σχολίων σας.