Το ευρωπαϊκό σύνδρομο της Κίνας

Tων Bjorn Conrad και Stephan Mergenthaler* / The New York Times

Ιδού μερικές εικόνες από κεντρικά δελτία ειδήσεων: Τάγματα του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού εγκαθίστανται σε ορισμένα από τα θερμότερα σημεία του πλανήτη – Αφγανιστάν, Σουδάν, Λίβανος· αξιωματικοί της Λαϊκής Αστυνομίας περιπολούν στη Λωρίδα της Γάζας· κινεζικά πολεμικά πλοία φυλάνε τα Στενά του Ορμούζ· υψηλόβαθμα στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας καταλαμβάνουν διευθυντικές θέσεις στα Ηνωμένα Εθνη, στην Παγκόσμια Τράπεζα και στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου· οι ψήφοι της Κίνας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αυξάνονται δραστικά· το Πεκίνο πρωτοστατεί στην περιφερειακή ενοποίηση της ανατολικής Ασίας.

Πρόκειται, βέβαια, για σενάρια του μέλλοντος, τα οποία, ωστόσο, αποτελούν ρεαλιστικές μεταφράσεις των επίμονων εκκλήσεων που διατυπώνουν οι ηγέτες της Ευρώπης προς τη μεγάλη ασιατική δύναμη για ανάληψη μεγαλύτερων ευθυνών στην παγκόσμια σκηνή. Χαρακτηριστική, από αυτή την άποψη, ήταν η σύνοδος κορυφής Ευρωπαϊκής Ενωσης - Κίνας, η οποία έλαβε χώρα την εβδομάδα που πέρασε. Στο τέλος της συνόδου, οι δύο πλευρές διακήρυξαν «την απόφασή τους να αντιμετωπίσουν και να ξεπεράσουν από κοινού τις παγκόσμιες προκλήσεις» της εποχής μας.

Σε πείσμα της πληθωρικής ρητορικής περί ενεργητικής διπλωματίας με την Κίνα και περί ανάληψης μεγαλύτερου μεριδίου παγκόσμιων ευθυνών από το Πεκίνο, το «ευρωπαϊκό σύνδρομο της Κίνας» –δηλαδή ο φόβος πως η Γηραιά Ηπειρος θα απολέσει πολιτική επιρροή αν εκχωρήσει πραγματικές ευθύνες στην ανερχόμενη χώρα– μετατρέπει συστηματικά παρόμοιες συναντήσεις κορυφής σε χαμένες ευκαιρίες της διπλωματίας.

Το αποτέλεσμα της τελευταίας συνόδου κορυφής δεν ξέφυγε από την πεπατημένη: ήταν μια εγκωμιαστική απαρίθμηση της συνεχιζόμενης, γραφειοκρατικής συνεργασίας μεταξύ των δύο πλευρών, με παράλληλη αποσιώπηση των ευρύτερων πολιτικών ζητημάτων που άπτονται των ευθυνών διεύθυνσης των παγκόσμιων υποθέσεων. Χωρίς μια παρόμοια στρατηγική εστίαση, όμως, ακόμη και πολλά υποσχόμενες σημαντικές ιδέες, όπως εκείνη περί νέας συμφωνίας εταιρικής σχέσης μεταξύ Ε. Ε. και Κίνας, είναι καταδικασμένες να χάσουν το νόημά τους.

Η αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής –όπου η ιδέα περί ενός είδους παγκόσμιας ηγεμονίας από κοινού με την Κίνα στο πλαίσιο του λεγόμενου «G2», κερδίζει έδαφος– δεν θα μπορούσε να είναι θεαματικότερη. Στα μάτια πολλών ηγετών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα σενάρια περί πιθανής συμμετοχής της Κίνας στην παγκόσμια διακυβέρνηση συνεχίζουν να ξυπνούν φόβους γεωπολιτικής έκλειψης, αντί να αντιμετωπίζονται υπό το πρίσμα ενός «πολυμετοχικού» συστήματος διεθνών σχέσεων. Με την προσκόλλησή της στα απομεινάρια της εθνικής ισχύος, η Ευρώπη καταλήγει να χάνει σε διεθνή επιρροή.

Στην πραγματικότητα, η Ευρώπη δεν διαθέτει ενιαία φωνή έναντι της Κίνας, γιατί στερείται αυτοπεποίθησης αναφορικά με τη δυνατότητα συνδιαμόρφωσης των διεθνών υποθέσεων, από κοινού με μια ολοένα και ισχυρότερη Κίνα. Αντί να εξηγήσουν στους ψηφοφόρους τους ότι η συνεργασία με το Πεκίνο δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην υποχώρηση στο πεδίο των πολιτικών αξιών, οι Ευρωπαίοι ηγέτες προτιμούν να ρίχνουν όλες τις ευθύνες στην Κίνα.

Από τεχνική άποψη, η Ε. Ε. εκπληροί όλες τις προϋποθέσεις για μια συνεργασία με την Κίνα, που θα δώσει σάρκα και οστά στο κατ’ εξοχήν ευρωπαϊκό όραμα της αποτελεσματικής, πολυμερούς συνεργασίας (σε αντιδιαστολή με την αμερικανική, μονομερή ηγεμονία). Η Ενωση έχει οικοδομήσει ένα εντυπωσιακό σύστημα συνεργασίας με την Κίνα, από το εμπόριο μέχρι τη μη διασπορά των πυρηνικών όπλων. Στο κορυφαίο πολιτικό επίπεδο, όμως, οι ετήσιες σύνοδοι κορυφής μεταξύ Ευρωπαϊκής Ενωσης και Κίνας απέτυχαν, μέχρι στιγμής, να προσφέρουν πολιτική υποστήριξη στο καινούργιο είδος «δικτυακής» διπλωματίας που ακολουθεί η Ενωση, στο πλαίσιο του οποίου γίνεται προσπάθεια αποκατάστασης διάφορων σχέσεων με διάφορους παράγοντες, σε διάφορα επίπεδα της κινεζικής ιεραρχίας.

Είναι καιρός να αλλάξει πορεία η ευρωπαϊκή διπλωματία έτσι ώστε οι σύνοδοι κορυφής να αποκτήσουν ουσιαστικό νόημα. Η Ε. Ε. χρειάζεται να φέρει στο τραπέζι των συζητήσεων μια ξεκάθαρη ημερήσια διάταξη, πάνω στην οποία μπορεί να οικοδομηθεί ευρεία συναίνεση. Σ’ αυτήν, θα μπορούσε να περιληφθεί ένα συγκεκριμένο πλαίσιο για την υποστήριξη των νέων, φιλόδοξων στόχων του Πεκίνου αναφορικά με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής λόγω της παγκόσμιας ρύπανσης ή, ακόμη, η ενθάρρυνση της Κίνας να συμμετάσχει περισσότερο ενεργητικά στις παγκόσμιες προσπάθειες για τερματισμό του ιρανικού προγράμματος στο πεδίο των πυρηνικών όπλων. Σε αντάλλαγμα, οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να διευκολύνουν την ισχυρότερη αντιπροσώπευση της Κίνας σε διεθνείς θεσμούς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα.

Μπορεί οι Ευρωπαίοι να εμφανίζονται απρόθυμοι να προσδιορίσουν τι εννοούν ακριβώς όταν καλούν την Κίνα να αναλάβει παγκόσμιες ευθύνες, γιατί απλούστατα φοβούνται πως οι ευχές τους είναι πιθανό να εισακουστούν. Αν όμως επιθυμούμε ειλικρινά την αποτελεσματική, πολυμερή συνεργασία, θα πρέπει κάποτε να την αποτολμήσουμε.

* Οι Bjorn Conrad και Stephan Mergenthaler είναι ερευνητές στο Ινστιτούτο Παγκόσμιας Πολιτικής, στο Βερολίνο.

kathimerini.gr