Τουρκία: πανσπερμία εθνικοτήτων και φυλών που τους ενώνει η θρησκεία

Σε μια κοινωνία όπως η τουρκική, όπου είναι πολύ έντονη η όποια ιδεολογική αντιπαράθεση, με ρεβανσισμούς και μίση, ο παράγοντας της θρησκείας προβάλλει ως η σημαντικότερη κοινή αναφορά. Το Ισλάμ, ο κεμαλισμός, τα ιστορικά βιώματα και ο τρόπος ζωής είναι ζητήματα που δείχνουν τη συνοχή και, παράλληλα, τη διαφοροποίηση σε επίπεδο λαού, αλλά και διανόησης.

Του Άρη Αμπατζή

Ίσως ένα σύγχρονο και ενδιαφέρον σημείο αναφοράς είναι η γνωστή συγγραφέας Ελίφ Σαφάκ. Την αποδέχονται ταυτόχρονα και οι δύο κύριοι χώροι στην Τουρκία. Η Σαφάκ είναι αρεστή και στους οπαδούς του κοσμικού κράτους και στον ισλαμικό χώρο, όπου ο κύριος άξονας είναι το θρησκευτικό τάγμα του Φετχουλάχ Γκιουλέν.

Η κοινωνιολόγος Νιλουφέρ Ναρλί, μιλώντας στα «Επίκαιρα», αναφέρεται στις συνέπειες των βασικών συγκρούσεων, όπως αυτή μεταξύ του κουρδικού και τουρκικού εθνικισμού, των ισλαμιστών με τους λαϊκούς ή ακόμη και την «ταξική» σύγκρουση, που, όπως λέει, εξακολουθεί να είναι έντονη, αλλά υπογραμμίζει ότι η θρησκεία είναι το σημαντικότερο στοιχείο συνοχής στην Τουρκία.

«Καταρχάς είναι το εζάνι, η σημαία και, τα τελευταία χρόνια, η τουρκική γλώσσα. Έχω παρατηρήσει ότι, στο μεγαλύτερο μέρος τους, οι Κούρδοι νέοι μεταξύ τους μιλούν την τουρκική. Αλλά, στο Μάρντιν για παράδειγμα, μεταξύ τους μιλούν την αραβική και, όταν απευθύνονται σε κάποιον που μιλά στην τουρκική, μιλούν την τουρκική. Υπάρχει, δηλαδή, αυτή η διαφορά, μεταξύ των αραβικής και κουρδικής καταγωγής πολιτών. Μπορούμε να πούμε ότι στη σημερινή Τουρκία η τουρκική γλώσσα είναι πιο κοινή αναφορά από ό,τι ήταν στο παρελθόν».
Δηλαδή η θρησκεία είναι η βασική αναφορά;

Ναι. Το εζάνι είναι σύμβολο. Αυτό που βλέπουμε, για παράδειγμα, είναι ότι όταν ακούγεται το εζάνι, ο οδηγός του ταξί κλείνει το ραδιόφωνο, όπως συμβαίνει και στα μαγαζιά. Δηλαδή υπάρχει μεγάλος σεβασμός προς το εζάνι, το οποίο είναι πολύ σημαντική αναφορά. Η θρησκεία στην Τουρκία εξακολουθεί να είναι ο σημαντικότερος συνδετικός κρίκος.
Τα ιστορικά βιώματα;

turk3_optΤο πρώτο είναι η Συνθήκη των Σεβρών, που υπάρχει στις μνήμες ως τραύμα. Ακόμη και σήμερα, όταν συζητείται ένα πολιτικό ζήτημα, προβάλλεται η συνθήκη. Δεύτερον, ο Απελευθερωτικός Πόλεμος είναι το σύμβολο της νίκης και του πολέμου εναντίον των εχθρών. Είναι συνηθισμένο να διατυπώνεται η πρόταση, «όπως πολεμήσαμε στον Απελευθερωτικό Πόλεμο». Παρόμοια αναφορά είναι και ο Πόλεμος των Δαρδανελίων.
Ας έρθουμε στο σήμερα και στην ποπ…

turk1_optΟ Ταρκάν είναι μία κοινή αναφορά. Αλλά εγώ θα σας αναφέρω μία άλλη αναφορά που θα σας καταπλήξει. Η κομπαρσίτα. Επειδή έχω ασχοληθεί πολύ με το ταγκό… Θυμάμαι ακόμη κι από τα παιδικά μου χρόνια, στους γάμους σε χωριά ή κωμοπόλεις, έπαιζαν πάντα την κομπαρσίτα. Και δεν χρειάζεται να ξέρουν να το χορεύουν. Αυτό συμβαίνει και στις πόλεις. Το είδα ακόμη και σε μαντιλοφορούσες.

Το βασικό θέμα όμως είναι ο τρόπος ζωής. Πρόκειται για διττό τρόπο ζωής που αντικατοπτρίζεται τελικά και στην πολιτική ζωή. Η σύγκρουση που εξελίσσεται σήμερα στην Τουρκία διεξάγεται μέσω συμβόλων.

Υπάρχουν δύο είδη. Ο πρώτος είναι αυτός των μεσαίων τάξεων, που εδώ και 3-4 γενιές είναι κάτοικοι αστικών κέντρων. Έχουν πιο δυτικό και κοσμικό τρόπο. Ένα ποτήρι κρασί είναι, για παράδειγμα, στοιχείο του τρόπου ζωής. Η μαντίλα δεν υπάρχει. Ακούν δυτική μουσική. Οι αναφορές τους στο ντύσιμο είναι κυρίως δυτικές.

Η άλλη ομάδα είναι αυτοί που προέρχονται από κατώτερα στρώματα της μεσαίας τάξης, έχουν καταγωγή από επαρχίες και κωμοπόλεις. Είναι κάτοικοι αστικών κέντρων από τη δεκαετία του 1990. Έχουν οικονομικές διαβαθμίσεις. Μπορεί κάποιος να έχει ένα μικρό μαγαζάκι ή να είναι βιομήχανος. Η κοινή τους αναφορά είναι η μαντίλα. Αυτή συμβολίζει τη στήριξη της προσωπικής και οικογενειακής ζωής στις ισλαμικές αρχές. Το αλκοόλ γι’ αυτή την ομάδα είναι αρνητική αναφορά.

Μίλησαν στα «Επίκαιρα»:
Ουμίτ Φιράτ (γνωστός Κούρδος διανοούμενος)
Η θρησκεία και η ιστορία είναι σημαντικές αναφορές. Οι Τούρκοι και οι Κούρδοι είναι οι δύο μεγαλύτερες μουσουλμανικές πληθυσμιακές ομάδες που υπάρχουν στην Τουρκία, από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτά όμως αφορούν το παρελθόν. Η σημαντική αναφορά για το μέλλον είναι η Δημοκρατία. Ο εκδημοκρατισμός είναι η μόνη αναφορά που μπορεί να λύσει το κουρδικό πρόβλημα με τρόπο που θα τον δεχθούν αμφότεροι.

Οράλ Τσαλισλάρ (δημοσιογράφος – συγγραφέας, εφημερίδα Ραντικάλ)
Σημαντική κοινή αναφορά είναι τα δημοτικά τραγούδια, ο Γιουνούς Εμρέ και νομίζω ο Αχμέτ Χαμντί Τάνπιναρ (γνωστός Τούρκος συγγραφέας 1901-1962), που είναι αποδεκτός και από τους ισλαμιστές και από τους κεμαλιστές.

Φεριντέ Τσιτσέκογλου (συγγραφέας)
Ο όρος κοινές «αναφορές» είναι κάτι που πάντα επιβάλλεται άνωθεν. Είναι πολύ σχετικό το περιεχόμενο. Και, στο κάτω κάτω, κάνοντας τέτοιες γενικεύσεις, χάνουμε τις λεπτομέρειες και γι’ αυτό το λόγο αντιμετωπίζουμε όλα αυτά τα προβλήματα. Το σημαντικότερο είναι οι λεπτομέρειες.

Αλί Σιρμέν (κεμαλιστής αρθρογράφος – συγγραφέας, εφημερίδα ΤζουΜχουριέτ)
Η θρησκεία, το ναμάζι, η σημαία, ο Ατατούρκ. Ο Ατατούρκ τείνει να μην είναι αντικείμενο αντιπαράθεσης, διότι έχουν αφαιρέσει το πραγματικό περιεχόμενο του ονόματος αυτού και συνεπώς προτάσσεται η θρησκεία. Η τάση προς την Ανατολή είναι κάτι που εμφανίζεται παράλληλα με την τάση της έλλειψης ανοχής. Μειώνεται η ανοχή προς τους ξένους και σε όσους δεν υιοθετούν τις νόρμες της νέας τάξης πραγμάτων.

Αλί Μπουλάτς (αρθρογράφος, συγγραφέας, γνωστός εκπρόσωπος της φιλοϊσλαμικής διανόησης, εφημερίδα Ζαμάν)
Η πρώτη αναφορά είναι η θρησκεία. Μπορεί να μην είναι όλοι θρήσκοι, αλλά ακόμη και η πολιτισμική διάσταση της θρησκείας είναι παράγων συνοχής. Δεύτερον, είναι η σχέση συμβίωσης στα εδάφη αυτά, η έννοια της πατρίδας. Και, τρίτον, είναι η κοινή αίσθηση που υπάρχει για καλύτερο μέλλον. Εάν, δηλαδή, συγκριθεί η Τουρκία με χώρες της Μέσης Ανατολής, οι άνθρωποι εδώ έχουν ισχυρότερη αίσθηση για καλύτερο μέλλον.