Κωσταντίνος Φίλης: Η Ρωσία επιδιώκει τον σεβασμό των εταίρων της

Η ομιλία του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, κατά την επίσημη έναρξη των εκδηλώσεων του Ελληνορωσικού Συνδέσμου την προπερασμένη εβδομάδα, ήταν εξαιρετικά σημαντική. Και τούτο γιατί έδινε με σαφήνεια το νέο στίγμα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, με τη δημιουργία μιας νέας, ευρωατλαντικής αρχιτεκτονικής, που θα περιλαμβάνει ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκή Ένωση, με στόχο την “υπέρβαση” της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, όπου η Μόσχα θα μπορεί να διαπραγματεύεται επί ίσοις όροις με Ευρωπαίους και Αμερικανούς.

Και τούτο στο πλαίσιο “αποϊδεολογικοποιημένων σχέσεων”. Πρόκειται για την προσέγγιση - μπούσουλα στις διεθνείς σχέσεις που πρόκειται να ακολουθήσει η Μόσχα στις αρχές του 21ου αιώνα - ήδη ο πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεβ έχει αποστείλει στους ομολόγους του, των μεγάλων χωρών, επιστολή, το περιεχόμενο της οποίας αποτυπώνεται, περίπου, στην ομιλία Λαβρόφ.

"Η επιδίωξη να διαμορφωθεί στον Ευρω - Ατλαντικό χώρο ένα σύστημα αδιαίρετης ασφάλειας ευρίσκεται στη βάση της αναληφθείσας από τον πρόεδρο Ντμίτρι Μεντβέντεφ πρωτοβουλίας για τη σύναψη ενός νομικώς δεσμευτικού Συμφώνου για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Η ουσία της συνίσταται στη μετατροπή σε δεσμευτικό δίκαιο της ενωρίτερα επιτευχθείσας πολιτικής συνεννόησης στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη και το Συμβούλιο Ρωσίας - ΝΑΤΟ σχετικά με τη μη επέκταση της ασφάλειας μίας χώρας σε βάρος άλλων. Εάν το είχαμε κάνει αυτό ενωρίτερα, είναι πιθανόν να μην είχαν λάβει χώρα ούτε η κρίση στον Καύκασο το προηγούμενο έτος, ούτε η υποστήριξη της μονομερούς αναγνώρισης της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου" τόνισε χαρακτηριστικά ο Ρώσος ΥΠΕΞ στην ομιλία του. Η "Κ.Α." ζήτησε από τον καθηγητή Κ. Φίλη να "αποκρυπτογραφήσει" αυτή τη ρωσική προσέγγιση εξωτερικής πολιτικής.

* Ο «ενιαίος πόλος ασφάλειας του ευρωατλαντικού χώρου», το «σύμφωνο για την ευρωπαϊκή ασφάλεια», «η ανασυγκρότηση της ευρωατλαντικής πολιτικής στη βάση συλλογικών αρχών δικαίου», που θα περιλαμβάνει ΝΑΤΟ, ΟΑΣΕ και Ε.Ε. και ΗΠΑ, αλλά και η αναφορά στην ανάπτυξη από τη Μόσχα μια «πραγματιστικής, αποϊδεολογικοποιημένης εξωτερικής πολιτικής», κατά πόσο αποτελούν τον πυρήνα μιας νέας κατεύθυνσης της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής; Πρόκειται για συνέχεια υπάρχουσας πολιτικής ή νέα τροχιά με δοκιμασμένα υλικά;

Η περίοδος του «Ψυχρού Πολέμου» -πέραν της ψυχρής ατμόσφαιρας- έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Τότε είχαμε μία καθολική και εφ’ όλης της ύλης ιδεολογικής και συστημική αντιπαράθεση σε παγκόσμιο επίπεδο. Τώρα έχουμε μία Ρωσία που δεν έχει αναθεωρητικές τάσεις και πολύ περισσότερο εναλλακτική ιδεολογία. Μία Ρωσία που σε σημαντικό βαθμό σέβεται τους διεθνείς κανόνες, παρότι σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιεί δικούς της. Μία Ρωσία που δεν επιδιώκει, προφανώς γιατί η ηγεσία της αναγνωρίζει το αδύνατο του εγχειρήματος, την παγκόσμια ηγεμονία αλλά τον σεβασμό των εταίρων της μετά από μία μακρά περίοδο εθνικών ταπεινώσεων και τη σταδιακή δημιουργία ενός πολυπολικού κόσμου. Συνεπώς, μπορούμε να υποστηρίξουμε πως η Μόσχα διακρίνεται από μία πραγματιστική θεώρηση, χωρίς, ωστόσο, να απουσιάζει το ιδεολογικό περίβλημα. Ο κίνδυνος είναι πως αυτό εμπλουτίζεται με την ιδέα του εθνικισμού που φαίνεται, μάλιστα, να προωθείται από μέρος της πολιτικής ελίτ. Ο κύριος δε στόχος στην πρόταση Μεντβέντεφ για μία νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας είναι η δημιουργία ενός υπέρτερου του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε., οργάνου στο οποίο η Μόσχα θα διαβουλεύεται και διαπραγματεύεται με τους δυτικούς της εταίρους επί ίσοις όροις. Με άλλα λόγια, επιχειρείται η αποσύνδεση του ΝΑΤΟ με την επίλυση πολιτικών ζητημάτων και η επαναφορά του ως ένας φορέας «αμυντικής» υποστήριξης. Αυτός ακριβώς ο στόχος του εγχειρήματος είναι που τι καθιστά και αμφίβολο.

* Πόσο συμβαδίζει αυτή η προσέγγιση της Μόσχας με το νέο πρόσωπο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, όπως το εκφράζει ο πρόεδρος Ομπάμα με την προτεραιότητα στη μείωση των πυρηνικών οπλοστασίων, κ.ο.κ.;

Η κατάσταση των σχέσεων των δύο χωρών μοιάζει προς το παρόν με έναν αγώνα μαραθωνίου στον οποίο οι δύο διαγωνιζόμενοι, Ουάσιγκτον και Μόσχα, βρίσκονται ακόμα στην αφετηρία και ξεκινούν με αμοιβαία χαμόγελα αλλά και πρώιμους διαγκωνισμούς. Είναι προφανές πως δεν έχουν κατασταλάξει ακόμα ως προς τη μεθοδολογία και τα εργαλεία διαμόρφωσης της πολιτικής που ταιριάζει στις διμερείς τους σχέσεις, και έτσι εκπέμπουν αμφίσημα μηνύματα. Η πρόθεσή τους να συμβιβαστούν είναι έκδηλη, ωστόσο το ίδιο έκδηλη είναι και η αγωνία τους να μην φανεί πως η εξέλιξη αυτή γίνεται υπό πίεση. Τόσο η Ουάσινγκτον, όσο και η Μόσχα επιθυμούν να επιβάλλουν τους δικούς τους όρους στην προσέγγιση αυτή.

Είναι εμφανές πως οι κινήσεις των δυο πλευρών εντάσσονται στη λογική μιας σκληρής διαπραγμάτευσης, για την επιτυχή έκβαση της οποίας είναι απολύτως απαραίτητη τόσο η συστηματική προετοιμασία, όσο και ο κατάλληλος συγχρονισμός. Ως εκ τούτου, αναμένουμε στο επόμενο διάστημα τη συνέχιση των ασαφών διακηρύξεων περί συνεργασίας, αλλά και της επίπονης αναζήτησης (αρχικά σε επίπεδο κατώτερων αξιωματούχων) μιας φόρμουλας ουσιαστικής συμπόρευσης, η οποία θα πρέπει να είναι και αρκετά λειτουργική, ώστε εξυπηρετεί τα συμφέροντα των δυο πλευρών, αλλά και αρκετά έντιμη και διακριτική, ώστε προσφέρει κάλυψη έναντι ενδεχόμενων κατηγοριών για «υπερβολική» σύμπλευση από διάφορους κύκλους στο εσωτερικό ή εταίρους στο εξωτερικό.

* Ποιος ο ρόλος της ενεργειακής πτυχής στη νέα εξωτερική πολιτική της Μόσχας;

Η Ρωσία αξιοποιώντας τον έλεγχο στο δίκτυο αγωγών εντός του μετασοβιετικού χώρου και προσφέροντας καλύτερους οικονομικούς όρους και κυρίως την προοπτική άμεσης υλοποίησης στις πλουτοπαραγωγικές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες εξασφαλίζει καλύτερη πρόσβαση και κυρίως μεγαλύτερες ποσότητες που η ίδια θα μπορεί να διαχειριστεί κατά το δοκούν. Αυτό συνεπάγεται ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για τη δημιουργία νέων δρόμων που θα εξασφαλίζουν αποτελεσματικότερα τα οικονομικά και πολιτικά της συμφέροντα, γεγονός που δυσχεραίνει τις προσπάθειες διαφοροποίησης προμηθευτών. Εντός αυτού του πλαισίου προωθεί τους Nord Stream (απευθείας υποθαλάσσια σύνδεση με Γερμανία) και South Stream -με ελληνική συμμετοχή- προκειμένου να περιορίσει την εξάρτηση της από την «απείθαρχη» Ουκρανία και να ενισχύσει το μερίδιο της στην ενεργειακή πίτα της Ευρώπης.

Παράλληλα, η αποθεματοποίηση μέρους των χρημάτων που προέρχονταν από τις πωλήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου τα προηγούμενα χρόνια αφενός υποβοήθησε στην ενίσχυση των επιθετικών εξαγορών στο εξωτερικό αλλά συνάμα έδωσε την ευκαιρία στη Μόσχα να διαθέσει σημαντικό κομμάτι αυτών προκειμένου να αμβλύνει τις συνέπειες της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης. Δεν θα πρέπει, επίσης, να διαλανθάνει την προσοχή μας πως η Μόσχα επιδεικνύει πλέον ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε καταστάσεις που μπορεί να της ανοίξουν παράθυρο ευκαιρίας προκειμένου η ενεργειακή της ισχύς να εξελιχθεί σε όπλο πολιτικής επιρροής.

* Ο Κ. Φίλης είναι συντονιστής Κέντρου Ρωσίας και Ευρασίας στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ)
ΑΥΓΗ