Το κλειδί για μια δίκαιη λύση

ΑΛΕΞΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΔΗΣ -ΒΗΜΑ
 Η ελληνοτουρκική διένεξη του Αιγαίου ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1973. Εκτοτε έχουν γίνει δύο προσπάθειες επίλυσης, το 1976-1981 και το 2002-3. Οι συνομιλίες αυτές δεν ολοκλήρωσαν το έργο τους και στις δύο περιπτώσεις λόγω αλλαγής κυβέρνησης στην Ελλάδα.
Η επίλυση των έξι βασικών διαφορών του Αιγαίου (υφαλοκρηπίδα, αιγιαλίτιδα ζώνη, ελληνικός εναέριος χώρος, αποστρατικοποίηση, Ιμια και εναέρια κυκλοφορία- FΙR) είναι δυνατή χωρίς μεγάλους συμβιβασμούς, δηλαδή η επίτευξη μιας λύσης λογικής, δίκαιης και «θετικού αθροίσματος», χωρίς νικητές και ηττημένους. Ομως τι φταίει και η λύση δεν έχει ακόμη βρεθεί; Τα κύρια μεγάλα προβλήματα είναι τρία: (α) ο φόβος του εσωτερικού κόστους, (β) οι εξωπραγματικές προσδοκίες των εκατέρωθεν κοινών που αγνοούν το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, και, το κυριότερο, (γ) οι εκατέρωθεν αντιλήψεις και φόβοι για τις προθέσεις της άλλης πλευράς (και ας είναι στρεβλές οι αντιλήψεις αυτές): από τη μία, ο φόβος ότι η Τουρκία θέλει το μισό Αιγαίο (σε σχέση με τη θάλασσα και τον εναέριο χώρο) με τελικό σκοπό να «αρπάξει» ελληνικά νησιά και, από την άλλη, ο φόβος ότι η Ελλάδα θέλει να καταστήσει το Αιγαίο «ελληνική λίμνη» και να φιμώσει την Τουρκία, πετώντας την εκτός Αιγαίου.
Ας επανέλθουμε όμως στις συνομιλίες. Οι νέες συνομιλίες για το Αιγαίο που ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 2010 δεν έχουν παρά να πάρουν το νήμα από τις δύο προηγούμενες στις οποίες είχε σημειωθεί πρόοδος και μερική σύγκλιση απόψεων.
Από τις συνομιλίες του 1976-1981 συνάγονται 10 κατευθυντήριες γραμμές, στη λογική, θα έλεγα, ενός «μεγάλου πακέτου επίλυσης»:

Σκάφος του Λιμενικού περιπολεί στο Αιγαίο απέναντι από τις τουρικές ακτές

1. Το Αιγαίο δεν αποτελεί «ελληνική λίμνη».
2. Η επίλυση του ζητήματος της υφαλοκρηπίδας με συνομιλίες και από κοινού προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔ).
3. Στόχος της επίλυσης σε σχέση με την υφαλοκρηπίδα η ανεύρεση μιας δίκαιης λύσης.
4. Η τουρκική υφαλοκρηπίδα δεν θα πρέπει να περικυκλώνει ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
5. Η ελληνική υφαλοκρηπίδα δεν θα πρέπει να κλείνει τις υπάρχουσες τέσσερις εξόδους της Τουρκίας στην ανοικτή θάλασσα του Αιγαίου.
6. Η Ελλάδα δεν θα επεκτείνει μονομερώς την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 10 ή 12 μίλια (αφού άλλωστε δεν είναι μόνη της στο Αιγαίο και δεν πλέουν μόνο ελληνικά πλοία στη θάλασσα αυτή).
7. Ο εναρμονισμός του ελληνικού εναέριου χώρου με την αιγιαλίτιδα ζώνη, όπως συμβαίνει με όλες ανεξαιρέτως τις άλλες παράκτιες χώρες στον κόσμο.
8. Ο μη περιορισμός της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας (της ανοικτής θάλασσας) στο Αιγαίο, το οποίο αποτελεί σημαντικότατο διεθνή κόμβο για τη ναυσιπλοΐα.
9. Η επίλυση του ζητήματος της αποστρατικοποίησης των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου στη βάση της αίσθησης ασφάλειας των δύο χωρών.  
10. Η αποφυγή δημιουργίας εκατέρωθεν αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ).

Οι δεύτερες συνομιλίες (γνωστές ως «διερευνητικές επαφές») ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2002 σε συνέχεια της Απόφασης της ΕΕ στο Ελσίνκι (Δεκέμβριος 1999). Η Τουρκία έγινε υποψήφια χώρα της ΕΕ, υπό τον όρο- κατόπιν ελληνικής απαίτησης- ότι θα επιλύονταν τα θέματα του Αιγαίου. Αν αυτό δεν καθίστατο δυνατό σε μια διαδικασία διαπραγματεύσεων ως τον Δεκέμβριο του 2004, τα ζητήματα του Αιγαίου θα παραπέμπονταν προς επίλυση στο ΔΔ. Ουσιαστικές συνομιλίες έλαβαν χώρα το 2002-3. Στη συνέχεια η νέα κυβέρνηση Καραμανλή εγκατέλειψε το ορόσημο του Δεκεμβρίου του 2004 και έσερνε τα πόδια της στις διερευνητικές επαφές (που συνεχίζονταν) και ήταν ακόμη και εναντίον της προσφυγής στη Χάγη (σχολή Μολυβιάτη)!
Στις συνομιλίες του 2002-3 υπήρξε σύγκλιση σε τρία σημεία, εν είδει «μικρού πακέτου επίλυσης»:
(1) παραπομπή του θέματος της υφαλοκρηπίδας στο ΔΔ,
(2) μερική επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης πέρα από τα 6 μίλια για την ελληνική ηπειρωτική χώρα και για τα νησιά που βρίσκονται πλησίον της Ελλάδας και
(3) εναρμόνιση του ελληνικού εναερίου χώρου με την αιγιαλίτιδα ζώνη που θα έχει συμφωνηθεί. Καταλήγοντας, το κλειδί για την επίλυση της χρονίζουσας διένεξης του Αιγαίου είναι
(α) η αποδοχή από την Ελλάδα ότι το Αιγαίο δεν είναι και δεν μπορεί ποτέ να γίνει- «ελληνική θάλασσα» (αφού η Ελλάδα δεν είναι η μόνη παράκτια χώρα) και
(β) η αποδοχή από την Τουρκία ότι η Ελλάδα έχει περισσότερα ερείσματα στο Αιγαίο (λόγω των εκατοντάδων ελληνικών νησιών) και ότι ως εκ τούτου είναι αδιανόητος ο διαμοιρασμός του Αιγαίου στα δύο ως προς την υφαλοκρηπίδα ή την εναέρια κυκλοφορία (FΙR).

Ο κ. Αλέξης Ηρακλείδης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και επίλυσης συγκρούσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του για το Αιγαίο έχει τίτλο «Τhe Greek-Τurkish Conflict in the Αegean: Ιmagined Εnemies» (Ρalgrave Μacmillan, 2010).