Ο στόλος της Αθήνας έκανε τον Χρυσό Αιώνα

Ο αμερικανός αρχαιολόγος Τζον Χέιλ εξιστορεί τη γέννηση και την ανάπτυξη του Ναυτικού της αρχαίας πόλης που την ανέδειξε σε θαλασσοκράτειρα

ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

H λέξη κυβερνητική απαντάται για πρώτη φορά στον διάλογο του Πλάτωνα Αλκιβιάδης. Πολλούς αιώνες αργότερα η κυβερνητική, δηλαδή η λειτουργία των αυτορυθμιζόμενων συστημάτων, καθίσταται επιστημονικός κλάδος ο οποίος σύντομα αποκτά πρωτεύουσα σημασία εξαιτίας της ραγδαίας ανάπτυξης της πληροφορικής. Κυβερνήτης ωστόσο στον αρχαίο κόσμο ήταν ο πηδαλιούχος των πλοίων και από τους χειρισμούς του εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό η έκβαση της κατά περίπτωση ναυμαχίας.


Ο Τζον Χέιλ έγραψε ένα βιβλίο για την ιστορία του αθηναϊκού στόλου που έχει όλες τις αρετές των μη μυθοπλαστικών έργων. «Επική» χαρακτηρίζει την ιστορία αυτή ο συγγραφέας και τη συνδέει με τη γέννηση και την ακμή της αθηναϊκής δημοκρατίας, η οποία, όπως σωστά υποστηρίζει, έχει διάρκεια πολύ μεγαλύτερη από τον Χρυσούν Αιώνα. Οι Αθηναίοι λοιπόν υπήρξαν οι άρχοντες των θαλασσών που για περισσότερο από 150 χρόνια διέθεταν το ισχυρότερο Ναυτικό στη γη. Και οι κωπηλάτες στις αθηναϊκές τριήρεις δεν ήταν σκλάβοι, όπως λανθασμένα ως και πρόσφατα πίστευαν στον δυτικό κόσμο. Ηταν ελεύθεροι πολίτες, οι περισσότεροι με σταθερό μισθό και πολιτική ισονομία. Διακρίσεις δεν γίνονταν ανάμεσα στους αξιωματικούς και στα πληρώματα. Ουδείς αξιωματικός διενοείτο να χτυπήσει κωπηλάτη και οι ανταρσίες, όπως λέει ο συγγραφέας, «ήταν σχεδόν άγνωστες». Καμία σχέση, για παράδειγμα, δεν είχε η ζωή στις αθηναϊκές τριήρεις με την αντίστοιχη στα πλοία της θαλασσοκράτειρας Μεγάλης Βρετανίας, στα οποία, όπως σαρκαστικά είχε πει ο Γουίνστον Τσόρτσιλ, επικρατούσαν «το ρούμι,ο σοδομισμός και το μαστίγιο».

Αθηναϊκή τριήρης. Αντίγραφο του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού

Το αθηναϊκό Ναυτικό ήταν ένα μεγάλο σχολείο που αναδείκνυε ηγέτες. Αυτούς που κυβερνούσαν το, σύμφωνα με τον Περικλή, «μέγα κράτος της θαλάσσης». Και όπως γράφει πολύ ωραία ο Χέιλ, «η καρδιά της Αθήνας του Χρυσού Αιώνα ζούσε στον ρυθμό των κουπιών της».

Ακόμη και ένας ολιγαρχικός όπως ο Πλάτωνας, ο οποίος αντιπαθούσε το Ναυτικό, χρησιμοποιεί εκτεταμένη ναυτική ορολογία στους διαλόγους του. Ο Χέιλ δεν κρύβει τον ανυπόκριτο θαυμασμό του για τον Θεμιστοκλή. Ο μεγάλος πρωταγωνιστής της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, που χάρη σ΄ αυτόν αναπτύχθηκε το αθηναϊκό Ναυτικό, ήταν ένας ηγέτης ο οποίος έβλεπε πιο μακριά από όλους τους άλλους Αθηναίους της εποχής του. Η ναυμαχία της Σαλαμίνας ήταν η δικαίωσή του. Και μολονότι η πρώτη πόλη που κατασκεύασε τριήρεις ήταν η Κόρινθος, η αθηναϊκή τριήρης χάρη στον Θεμιστοκλή θα κυριαρχούσε στο Αιγαίο και σε μεγάλο τμήμα της Μεσογείου ως το 322 π.Χ., όταν η Αθήνα υποτάχθηκε οριστικά στους επιγόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Με αφηγηματική δεξιοτεχνία ο συγγραφέας περιγράφει τις σπουδαιότερες ναυμαχίες που έδωσε η Αθήνα στη μακρά περίοδο κατά την οποία ήταν θαλασσοκράτειρα. Ιδιαίτερο κεφάλαιο αφιερώνει στην παρουσίαση και στην ανάλυση της πλατωνικής Ατλαντίδος, τον μύθο που στοίχειωσε τη φαντασία του δυτικού κόσμου και γνώρισε πλείστες παραλλαγές στους νεότερους χρόνους. «Χωρίς το αθηναϊκό Ναυτικό» ισχυρίζεται ο Χέιλ, «δεν θα υπήρχαν ο Παρθενώνας,οι τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη,η Πολιτεία του Πλάτωνα και τα Πολιτικά του Αριστοτέλη». Φόρος τιμής στις τριήρεις, στους κατασκευαστές και στα πληρώματά τους

Ο Τζον Χέιλ. Ο αμερικανός αρχαιολόγος φωτογραφίζεται μπροστά στο ερευνητικό του σκάφος

Οι«Αρχοντες των θαλασσών»είναι το πρώτο βιβλίο του Τζον Χέιλ,ο οποίος σπούδασε Αρχαιολογία σε δύο κορυφαία πανεπιστήμια: στο Γέιλ και στο Κέιμπριτζ.Ο ίδιος στον πρόλογό του μας διαφωτίζει για το πώς μπήκε στην περιπέτεια,πώς«το αθηναϊκό Ναυτικό τρύπωσε για πρώτη φορά στη συνείδησή του».Πρωτοετής φοιτητής στο Γέιλ το 1969 συνάντησε σε έναν δρόμο έξω από την πανεπιστημιούπολη τον καθηγητή Ντόναλντ Κάγκαν, έναν θρύλο των κλασικών σπουδών,ο οποίος εξέδωσε μια εκπληκτική ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ωκεανίδα) που τον είχε καθηγητή στο μάθημα της Εισαγωγής στην Ελληνική Ιστορία.Του μίλησε και του είπε ότι κωπηλατούσε στο πλήρωμα των πρωτοετών.Φοιτητής και καθηγητής έπιασαν μια συζήτηση που διήρκεσε σχεδόν μία ώρα.

Ηταν η απαρχή μιας μακράς συνεργασίας και εξίσου μακράς έρευνας εκ μέρους του Χέιλ.Επτά χρόνια τού πήρε να ολοκληρώσει τη μελέτη του (ο τίτλος της οποίας οφείλεται στον Κάγκαν) αφού πρώτα επισκέφθηκε όλα τα μέρη των ναυμαχιών όπου είχαν συμμετάσχει οι αθηναϊκές τριήρεις,από τις Συρακούσες ως τη Σικελία και τον Ευρυμέδοντα ποταμό.Με απογοήτευση γράφει πως,παρά τις προσπάθειες που έκανε μαζί με άλλους ερευνητές,δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει το όνειρό του και να βρει απομεινάρια από κάποια αθηναϊκή τριήρη.Αλλά η αφήγησή του ζωντανεύει με αφοπλιστική αμεσότητα την ομορφιά και τη δύναμη εκείνων των ελαφρών πλοίων,το ήθος των πληρωμάτων τους,την αποτελεσματικότητά τους στις ναυμαχίες, τον πλούτο που έφερναν στην πόλη της Αθήνας και τον πολιτισμό που δημιούργησε η θαλασσοκράτειρα πόλη των 200.000 κατοίκων αποτίοντας,όπως γράφει,«φόρο τιμής στους κατασκευαστές και στους κωπηλάτες αυτών των από καιρό χαμένων τριηρών,στον κρίσιμο ρόλο που έπαιξαν στη δημιουργία του αθηναϊκού Χρυσού Αιώνα και στην κληρονομιά που άφησαν στον κόσμο». Η μετάφραση της Παναγιώτας Γκουμέα και η επιμέλεια του κειμένου από τον Κυριάκο Αθανασιάδη είναι εξαιρετικές.

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=56&artId=378402&dt=16/01/2011