Η «μαύρη τρύπα» της Ρωσίας

Παρά τα τεράστια αποθέματά της σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, και την υψηλή εξειδίκευση του εργατικού δυναμικού της, η Ρωσία -λέει ο Ινοζέμτσεφ- την τελευταία δεκαετία δεν έκανε τίποτε για να εκσυγχρονίσει πραγματικά την ενεργειακή υποδομή της, αλλά και συνολικά το βιομηχανικό τομέα της. Αιτία γι' αυτό είναι πρωτίστως η υπερσυγκέντρωση του δημόσιου πλούτου της Ρωσίας σε μια χούφτα γιγαντιαία μονοπώλια, όπως η κολοσσιαία εταιρεία φυσικού αερίου Gazprom, τα οποία με τη σειρά τους διοικούνται από πολιτικά διορισμένους γραφειοκράτες, οι οποίοι αρνούνται να επανεπενδύσουν μέρος των τεράστιων εσόδων τους στην τεχνολογική έρευνα και κυρίως στις τόσο απαραίτητες νέες υποδομές.

Η «μαύρη τρύπα» της Ρωσίας
ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΤΟΥ Γ. ΤΣΙΑΡΑ

Ένα από τα... υποπροϊόντα της πρόσφατης, βαρυσήμαντης επίσκεψης του Μπαράκ Ομπάμα στη Ρωσία ήταν και η ξαφνική έκρηξη ενδιαφέροντος των αγγλοαμερικανικών -και όχι μόνο- ΜΜΕ για την τραγική, σύμφωνα τουλάχιστον με τις περισσότερες αναφορές, κατάσταση της ρωσικής οικονομίας.

Με αφορμή, μάλιστα, την υπογραφή σειράς επιχειρηματικών συμφωνιών, στις οποίες θα αναφερθούμε εκτενώς παρακάτω, αρκετές δυτικές εφημερίδες και κανάλια έκαναν λόγο για την ανάγκη της Ρωσίας να προσελκύσει και πάλι μαζικές δυτικές επενδύσεις, μετά την... «παγωμάρα» των τελευταίων χρόνων. Πράγματι, η ραγδαία πτώση στις διεθνείς τιμές των καυσίμων είναι ένας μόνον από τους οικονομικούς πονοκεφάλους της ρωσικής ηγεσίας: Το μεγαλύτερο πρόβλημά τους είναι η μαζική φυγή κεφαλαίων της νεόπλουτης ρωσικής ελίτ, που «γκρέμισε» το χρηματιστήριο και το ρούβλι, και ανάγκασε την κεντρική τράπεζα να δαπανήσει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια και να προχωρήσει σε διαδοχικές μειώσεις των επιτοκίων της, για να συγκρατήσει το νόμισμα και να εξασφαλίσει ρευστότητα στην αγορά. Ο προϋπολογισμός του 2009 έχει ήδη πρακτικά εγκαταλειφθεί, και η χώρα υπομένει την πρώτη ύφεση μετά το κραχ του 1998 - σε μια κρίσιμη συγκυρία για τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο, μετά τον πόλεμο στη Γεωργία και τη νέα κρίση με την Ουκρανία.

Υποχώρηση βιομηχανίας
Τα τελευταία στατιστικά στοιχεία είναι ανατριχιαστικά: αν και το οικονομικό επιτελείο κάνει συχνά λόγο για σύντομη έξοδο από την κρίση, η βιομηχανική παραγωγή υποχώρησε τον Μάιο κατά 17,1% σε ετήσια βάση, ενώ οι τελευταίες κυβερνητικές προβλέψεις κάνουν λόγο για συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 8,5% σε σχέση με την περσινή χρονιά. Ακόμη και η... πιο αισιόδοξη Goldman Sachs, οι αναλυτές της οποίας εκτιμούν ότι η «ανάκαμψη» της τιμής του πετρελαίου στα 70 δολάρια ανά βαρέλι θα αποτελέσει «σωσίβιο» για τους μισοπνιγμένους Ρώσους, προβλέπουν πτώση του ΑΕΠ κατά 7,5%.
Το κορυφαίο δίδυμο της ρωσικής εξουσίας, ο πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ και ο (πραγματικός ηγέτης της χώρας) πρωθυπουργός Βλαντίμιρ Πούτιν ανακοινώνουν συνεχώς δέσμες μέτρων και πακέτα τόνωσης, για την αναθέρμανση της ρωσικής οικονομίας, και μετά το πρώτο σοκ του περασμένου φθινοπώρου δείχνουν να έχουν σταθεροποιήσει κάπως τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας. Ωστόσο, η κρίση, πέρα από τα σοβαρά παραγωγικά και δημοσιονομικά προβλήματα που προκάλεσε, ήρθε να αποκαλύψει με σκληρό τρόπο τις αδυναμίες και τις βαθύτατες, συστημικές κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, πάνω στις οποίες έχει χτιστεί το «οικονομικό θαύμα» της πρώτης πουτινικής οκταετίας. Και η αλήθεια είναι ότι τα «πακέτα», ο πλούτος αυτός δεν είναι αρκετός για να σώσει την κατάσταση: το ρωσικό «οικονομικό θαύμα» της τελευταίας οκταετίας κινδυνεύει σοβαρά- και όχι μόνο λόγω της δραματικής πτώσης της τιμής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.
Παρά τα μέτρα κρατικής στήριξης που έχουν ήδη ληφθεί, η κρίση έχει ήδη πλήξει πολύ σοβαρά τον υπερχρεωμένο ρωσικό τραπεζικό τομέα και φυσικά τις μεγάλες επιχειρήσεις στο χρηματιστήριο, που έχει πραγματοποιήσει κάθετη πτώση. Ταυτόχρονα, δραματική είναι και η φυγή κεφαλαίων από τη χώρα, με πάνω από 50 δισ. δολάρια να έχουν κάνει «φτερά» τους τελευταίους μήνες- καθώς πολυάριθμοι πολυεκατομμυριούχοι «νέοι Ρώσοι» της νεόπλουτης ελίτ έσπευσαν να προφυλάξουν τις τεράστιες περιουσίες τους, εξάγοντάς τες στο εξωτερικό, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Ήδη γίνεται λόγος στη Μόσχα για «αριστοκρατία offshore»- και η λαϊκή δυσαρέσκεια αυξάνεται, υπονομεύοντας για πρώτη φορά εδώ και σχεδόν μία δεκαετία τον κυρίαρχο πολιτικό ρόλο του κ. Πούτιν.
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν προσπαθεί τώρα να κλείσει τη «μαύρη τρύπα» με ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο διάσωσης, που θα διαμοιράσει ώς και 6 τρισ. ρούβλια -ένα πραγματικά αμύθητο ποσό- σε προβληματικές τράπεζες και βιομηχανίες όλων των κλάδων: πριν από λίγες εβδομάδες, σε μίαν ακόμη επίδειξη πολιτικής ισχύος, ο «τσάρος» διέταξε τις κρατικές τράπεζες να δανείσουν ακόμη 13 δισ. δολάρια σε προβληματικές επιχειρήσεις, ενώ παράλληλα απαγόρευσε στους διοικητές των τραπεζών να πάνε διακοπές, ωσότου υλοποιήσουν την εντολή του! Ωστόσο, ακόμη και με τη διάθεση τέτοιων πακτωλών, μοιάζει βέβαιο ότι η Ρωσία θα χρειαστεί αρκετό καιρό, και ακόμη περισσότερη τύχη και αποφασιστικότητα, προτού καταγράψει ξανά τους αξιοθαύμαστους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης των περασμένων χρόνων - ενώ ο φόβος για μαζικά λουκέτα σε επιχειρήσεις και, βέβαια, για εκατοντάδες χιλιάδες απολύσεις παραμένει ισχυρός.

Η ευθύνη στους ξένους
ΓΙΑ τον κ. Πούτιν, ο καλύτερος τρόπος διασκέδασης της δικαιολογημένης λαϊκής δυσαρέσκειας είναι να ρίχνει συστηματικά την ευθύνη για την κρίση στην απληστία των ξένων, και ιδίως των Αμερικανών καπιταλιστών, και βέβαια στα συνεχή σκαμπανεβάσματα του αμερικανικού δολαρίου έναντι των άλλων νομισμάτων. Γι’ αυτό άλλωστε και η ρωσική διπλωματία έχει μετατρέψει σε αυτοσκοπό της τη σταδιακή αντικατάσταση του δολαρίου από άλλα, σταθερότερα νομίσματα αναφοράς - μια πρόταση που ήδη έχει τρόπον τινά υιοθετηθεί και από τις υπόλοιπες χώρες της ομάδας ΒRΙC (την Κίνα, την Ινδία και τη Βραζιλία) και επαναλήφθηκε τόσο κατά τη συνάντηση Ομπάμα - Πούτιν στην ντάτσα του δεύτερου στα περίχωρα της Μόσχας, όσο και λίγα 24ωρα αργότερα στη σύνοδο κορυφής του G8 στη σεισμόπληκτη Ακουίλα της Ιταλίας.
Η προσπάθεια μετατροπής της Ρωσίας σε ενεργειακή υπερδύναμη ή σωστότερα... σε «Σαουδική Αραβία του Βορρά» δεν είχε ρεαλιστικές βάσεις, όπως υποστηρίζουν οι περισσότεροι αναλυτές. Παρά τα τεράστια αποθέματά της σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, και την υψηλή εξειδίκευση του εργατικού δυναμικού της, η Ρωσία -λέει ο Ινοζέμτσεφ- την τελευταία δεκαετία δεν έκανε τίποτε για να εκσυγχρονίσει πραγματικά την ενεργειακή υποδομή της, αλλά και συνολικά το βιομηχανικό τομέα της. Αιτία γι' αυτό είναι πρωτίστως η υπερσυγκέντρωση του δημόσιου πλούτου της Ρωσίας σε μια χούφτα γιγαντιαία μονοπώλια, όπως η κολοσσιαία εταιρεία φυσικού αερίου Gazprom, τα οποία με τη σειρά τους διοικούνται από πολιτικά διορισμένους γραφειοκράτες, οι οποίοι αρνούνται να επανεπενδύσουν μέρος των τεράστιων εσόδων τους στην τεχνολογική έρευνα και κυρίως στις τόσο απαραίτητες νέες υποδομές.

Οι ρωσοαμερικανικές σχέσεις σε βαθιά κατάψυξη...
ΤΟ... ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΙΝΗΤΟ μετασοβιετικό «οικονομικό θαύμα» της οκταετίας Πούτιν δείχνει να ξεμένει από καύσιμα - και από αυτή την άποψη, η απόφαση τριών μεγάλων αμερικανικών εταιρειών (της κατασκευάστριας αγροτικών μηχανημάτων John Deere, της αεροναυπηγικής Βoeing και, φυσικά, της Ρepsi) να επενδύσουν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για τη δημιουργία εργοστασίων τους στη Ρωσία. Για την ακρίβεια, βάσει των συμφωνιών που υπεγράφησαν την περασμένη εβδομάδα, η Deere θα δαπανήσει περισσότερα από 500 εκατ. δολάρια για να δημιουργήσει ένα μεγάλο εργοστάσιο τρακτέρ με 2.000 Ρώσους εργαζομένους, η Ρepsi θα κατασκευάσει μια μεγάλη μονάδα εμφιάλωσης αξίας 180 εκατ. δολαρίων, ενώ η Βoeing θα σχηματίσει μια νέα κοινοπραξία (με ποσοστά 50-50) με τη ρωσική VSΜΡΟ-Αvisma, που παράγει υψηλής ποιότητας κράματα τιτανίου για την κατασκευή εξαρτημάτων του Βoeing 787 «Dreamliner».
Ορισμένοι αναλυτές βιάστηκαν να γράψουν για «αναθέρμανση» των διμερών εμπορικών και επιχειρηματικών σχέσεων μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων. Ωστόσο, η πιθανότητα μαζικής επιστροφής μεγάλων ενεργειακών και βιομηχανικών κολοσσών της Δύσης στη Ρωσία μοιάζει εξαιρετικά απίθανη - ιδίως μετά την ουσιαστική αποτυχία της πολυδιαφημισμένης, αλλά πολιτικά άνευρης επίσκεψης Ομπάμα. Ο νέος Αμερικανός πρόεδρος, βλέπετε, έκανε επανειλημμένα λόγο για «επανεκκίνηση» (reset) των σχέσεων με τη Ρωσία, αλλά κατά τα άλλα απέφυγε προσεκτικά κάθε ουσιαστική αλλαγή πολιτικής στα θέματα που «καίνε» το Κρεμλίνο, όπως η εγκατάσταση της αντιπυραυλικής ασπίδας στην Τσεχία και στην Πολωνία, και η επέκταση του ΝΑΤΟ σε χώρες όπως η Ουκρανία και η Γεωργία, τις οποίες η Ρωσία θεωρεί ότι ανήκουν στη δική της ιστορική σφαίρα επιρροής. Και μόνον άλλωστε η πρόσφατη υπογραφή της συμφωνίας για την κατασκευή του δικτύου αγωγών Νabucco, ο οποίος έχει σχεδιαστεί ακριβώς για να παρακάμψει τη Ρωσία και να μετατρέψει την Τουρκία σε βασικό «μεταφορέα» των καυσίμων της Κασπίας προς τη Δύση, αρκεί για να ξαναβάλει τις ρωσοαμερικανικές σχέσεις σε βαθιά κατάψυξη...