Το πουλί της χούντας

Το να μιλάς για αισθητική, την ώρα που άλλοι χάνουν τη ζωή τους, είναι τουλάχιστον άκαιρο. Όμως ο τρόπος με τον οποίο η χούντα αντιλαμβανόταν κάθε έκφανση «πολιτισμού» και την επίδρασή του στην καθήλωση των μαζών είναι στα αλήθεια άξιος ιδιαίτερης μνείας.

Πρόκειται για υποκουλτούρα, που είχε την υπογραφή των συνταγματαρχών και η οποία ήταν τόσο πρωτόγνωρη όσο και ικανή -κυρίως μετά την παρέλευση της επταετίας- να προκαλέσει αβίαστο γέλιο.

Το περίφημο πουλί της χούντας, που πετούσε παντού από τα τέλη του Απρίλη του 1967 ώς την πτώση του καθεστώτος, καθώς και τα τσάμικα και τα καλαματιανά, που βούιζαν στα αυτιά κάθε δημοκρατικού πολίτη, ήταν το σήμα κατατεθέν μιας δικτατορίας της άκρας δεξιάς με λαϊκό υπόβαθρο, που υπογραμμιζόταν όσο το δυνατόν εντονότερα δοθείσης ευκαιρίας.

Οι Απριλιανοί ήταν πτωχοί τω πνεύματι, αυτό άλλωστε διασαφηνίστηκε εξαρχής κατά τον εγκαίνιο του καθεστώτος λόγο του Γεωργίου Παπαδόπουλου, γι' αυτό και η άμυνά τους απέναντι στο λαό, που ανέλαβαν να σώσουν, ήταν να επιβάλουν με κάθε τρόπο το επίπεδό τους, για να αποτρέψουν κάθε ελεύθερη και άρα επικίνδυνη σκέψη.

Η κακογουστιά τους, την οποία περιέφεραν σε όλη τη χώρα διά της φυσικής παρουσίας τους, έπρεπε να αποκτήσει τη γενική αποδοχή, γι’ αυτό και με κάθε ευκαιρία διοργανώνονταν φιέστες αμφιβόλου ποιότητας και αισθητικής, στις οποίες βέβαια έδιναν το «παρών» καλλιτέχνες, που μας ταλαιπώρησαν για πολλά χρόνια μετά με τα επιτεύγματά τους.

Ο αυταρχισμός εμπεδωνόταν και μέσω του ολοκληρωτικού χαρακτήρα κάθε ανόητης εκδήλωσής τους (οι παρελάσεις είχαν την τιμητική τους), η οποία συνήθως εκθείαζε τη συνολική δράση των Απριλιανών και ταυτοχρόνως υπονόμευε κάθε ελεύθερη πνευματική δημιουργία.

Όλη η ρηχότητα περνούσε στον κόσμο με το λόγο, την αμφίεση, τις μουσικές, τους χορούς και από το νέο τότε για την Ελλάδα μέσο: την τηλεόραση. Η οποία ακόμη και τότε, που δεν βρισκόταν σε κάθε σπίτι, κατάφερνε να κάνει τη "βρόμικη δουλειά".
Εκτός των άλλων εγκλημάτων που διέπραξε στον τόπο η χούντα σκότωσε την αισθητική και πλήγωσε τον ελληνικό πολιτισμό παρά τις μεμονωμένες προσπάθειες ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών, που υπέφεραν.

Βασιλική εκτροπή ήθελε το ΥΠΕΞ των ΗΠΑ
Πέμπτη 20 Απριλίου του 1967, λίγες ώρες πριν να εκδηλωθεί το πραξικόπημα των συνταγματαρχών και δύο ημέρες πριν από την προεκλογική άνοδο του Γεωργίου Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ απέστειλε στον αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα Φίλιπ Τάλμποτ το έγγραφο 179151 με εντολές για το πώς πρέπει να χειριστεί την κατάσταση στην Ελλάδα.

Το σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο βρίσκεται στα ιστορικά αρχεία της ΕΔΙΑ Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, περιόδου 1940-1974, και το παρουσιάζει σήμερα η «Θ». Μέσα από αυτό φαίνεται ότι το ΥΠΕΞ των ΗΠΑ προέκρινε τη λύση του βασιλικού πραξικοπήματος (σ.σ. το οποίο αρχικά ήταν να εκδηλωθεί στις 16 Απριλίου και αναβλήθηκε για τις 24 Απριλίου του ’67), ενώ την ίδια ώρα το έτερο αμερικανικό κέντρο, η CIA, προτιμούσε την εγκαθίδρυση χούντας συνταγματαρχών, μία συνταγή που είχε δοκιμαστεί στη Λατινική Αμερική… Το έγγραφο ασχολείται με τη ρήξη Γεωργίου Παπανδρέου-παλατιού και φέρει την υπογραφή του τότε αμερικανού ΥΠΕΞ Ντιν Ρασκ, ενώ τις εντολές δίνει ο υφυπουργός του Λουκ Μπατλ. Συντάκτες του είναι ο υπεύθυνος των ελληνικών υποθέσεων Νταν Μπρούστερ και ο βοηθός του Τζον Όουενς, οι οποίοι διαμηνύουν στον Τάλμποτ ότι «έχουμε μελετήσει προσεκτικά τα τελευταία μηνύματά σας, που περιγράφουν τη σοβαρή κατάσταση στην Ελλάδα και το δίλημμα που αντιμετωπίζει ο βασιλιάς ή (1) να επιβάλει δικτατορία ή (2) να επιτρέψει στην Ένωση Κέντρου να αναλάβει την εξουσία μετά τις επικείμενες εκλογές, με πιθανές σοβαρές συνέπειες για την Ελλάδα και τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ».

ΤΟ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΙΚΟ ΧΑΡΤΙ
Στη συνέχεια διαπιστώνουν ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου «πάνω απ’ όλα φοβάται τη σύλληψη του γιου του Ανδρέα για την εικαζόμενη συμμετοχή του στη συνομωσία του ΑΣΠΙΔΑ» και εκτιμούν πως τυχόν σύλληψή του «θα μπορούσε εύκολα να πυροδοτήσει βίαιες διαδηλώσεις, οι οποίες με τη σειρά τους θα επέφεραν ακραία μέτρα καταστολής από την κυβέρνηση και πιθανόν την επιβολή δικτατορίας». Αναφέρουν ότι ενδόμυχος φόβος του βασιλιά είναι ότι, αν ο Παπανδρέoυ κερδίσει τις εκλογές, η Ένωση Kέντρου θα κινηθεί αμέσως, για να τον αποδυναμώσει, με τελικό στόχο "την υπονόμευση και ίσως και την εξάλειψη της μοναρχίας», και εκφράζουν την ανησυχία τους ότι «ο νεότερος Παπανδρέου θα βγάλει την Ελλάδα από τη Δυτική Συμμαχία». Προτείνουν έτσι στον Τάλμποτ να καλέσει τον Γ. Παπανδρέου και να του τονίσει αρχικά ότι «η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει πλήρη επίγvωση της αφοσίωσής του στη δημοκρατία, της μακράς του ιστορίας στον αντικομμουνισμό και της αφoσίωσής του στην ευημερία της χώρας του". "Ύφεση στην εξαιρετικά φορτισμένη πολιτική ατμόσφαιρα θα μπορούσε να προκύψει από τη συμφωνία και των δύο πλευρών (σ.σ. Παπανδρέου-παλατιού) να μετριάσουν τους τόνους στις δημόσιες δηλώσεις και oμιλίες τους", παρατηρούν και τονίζουν πως αυτό "θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό στην παρούσα συγκυρία, δεδoμένoυ ότι ο πρεσβύτερος Παπανδρέου πρόκειται να κάνει μία από τις δύο κεντρικές ομιλίες του αυτήν την Κυριακή στη Θεσσαλονίκη. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι εξτρεμιστές με την ευκαιρία αυτή θα μπορούσαν να προσδώσουν επικίνδυνους τόνους σε ολόκληρη την προεκλογική εκστρατεία και να ανεβούν οι εντάσεις, που ήδη είναι επικίνδυνα υψηλές, σε σημείο ρήξης».

Η «ΦΟΡΜΟΥΛΑ»
Προτείνουν συμβιβασμό «που θα βασίζεται σε ‘σιδερένιες’ διαβεβαιώσεις και από τις δύο πλευρές» με την εξής φόρμουλα: «Διαβεβαίωση του βασιλιά προς τον Γ. Παπανδρέου ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν θα συλληφθεί σε αντάλλαγμα με τις ακόλoυθες δύο παραχωρήσεις του Παπανδρέου, εφόσον κερδίσει τις εκλογές στις 28 Mαΐου: (1) ότι θα διορίσει μόνο άτομα ‘αμοιβαίας εμπιστοσύνης’ στις σημαντικές θέσεις των υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας και (2) ότι δεν θα πραγματοποιήσει εκτεταμένες αλλαγές στην ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων». Ακολουθεί το υστερόγραφο που χαρακτηρίζει τις δύο αυτές εγγυήσεις του Γ. Παπανδρέου ως τις «μίνιμουμ αποδεκτές παραχωρήσεις», ώστε «να μην επιβάλει δικτατορία» ο βασιλιάς, σε περίπτωση που η Ένωση Κέντρου κέρδιζε τις εκλογές.

«ΕΝΤΙΜΟΣ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗΣ»
Σε περίπτωση που ο Γ. Παπανδρέου αποδεχόταν τη φόρμουλα, έδιναν την άδεια στον πρέσβη τους να εμφανιστεί και να την παρουσιάσει στο παλάτι ως «έντιμος μεσολαβητής». «Ωστόσο νιώθουμε ότι ο χρόνος είναι σημαντικός ενόψει των ραγδαίων εξελίξεων στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της ανοικτής oμιλίας του Παπανδρέου αυτό το Σαββατοκύριακο και των ενδείξεων ότι η κυβέρνηση ίσως κινηθεί για να συλλάβει τον Ανδρέα Παπανδρέoυ. Εάν συμβεί αυτό, ίσως είναι πoλύ αργά, για να παίξουμε εποικοδομητικό ρόλο σε αυτήν την επιδεινούμενη κατάσταση», καταλήγει το μήνυμα, που καλεί τον Τάλμποτ να τους ενημερώσει άμεσα «για ενδεχόμενους κινδύνους, καθώς και για το κόστος της ανάμειξης των ΗΠΑ στην εσωτερική κατάσταση», ενώ επισημαίνεται ότι υπάρχει και η δυνατότητα προσέγγισης μέσω CAS (σ.σ. Υπηρεσία Προξενικών Υποθέσεων) ή από ανεπίσημο κανάλι...
ΜΑΡΟΥΛΑ ΠΛΗΚΑ

Στο Γεντί Κουλέ μπαίνεις με βαρύ βήμα και βγαίνεις σχεδόν τρέχοντας. Αν και πέρασαν δύο δεκαετίες από το κλείσιμο των φυλακών του Επταπυργίου, τον Ιούνιο του 1989, οι τοίχοι ακόμη στάζουν αίμα από τους 500 εκτελεσμένους της περιόδου μεταξύ της κατοχής και του τέλους του εμφυλίου.

Στο Γεντί ακούς φωνές, αλλά δεν ξέρεις από πού προέρχονται εξαιτίας της αρχιτεκτονικής της φυλακής, των στενών διαδρόμων και των ψηλών τοίχων. «Μπαμπά, τι είναι η απομόνωση;». «Παναγίτσα μου, εδώ μέσα σου πιάνεται η ψυχή». «Μπαμπά, γιατί βάζουν τους ανθρώπους στη φυλακή;». «Επειδή δεν ήμασταν παντρεμένοι, στην αρχή δεν με έβαζαν στο επισκεπτήριο. Έως το φυλάκιο έφτανα και τον έβλεπα να παίζει μπάλα στο προαύλιο».

Μπαίνοντας στο Γεντί αριστερά είναι τα οκτώ κελιά της απομόνωσης, ευθεία μπροστά οι θάλαμοι των ανδρών και το προαύλιο, το «γήπεδο βόλεϊ», όπου αναμετριόνταν οι ομάδες των πολιτικών και των ποινικών κρατουμένων, δεξιά οι γυναικείες φυλακές. Χθες το μεσημέρι το Γεντί γέμισε από φωνές λόγω της έκθεσης εικόνων και τεκμηρίων για την αντιδικτατορική αντίσταση, που διοργανώνει έως την Παρασκευή η Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων, παρουσιάζοντας πολύτιμο υλικό από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Στην αίθουσα της έκθεσης, στις γυναικείες φυλακές, ήταν χθες το μεσημέρι πολλοί κρατούμενοι της περιόδου της χούντας, όπως ο Νίκος Καλογερόπουλος, ο Τριαντάφυλλος Μηταφίδης, ο Γρηγόρης Κοκοζίδης και ο Αδάμ Δράγας. Από μία σύμπτωση η αίθουσα γέμισε από μαθητές λυκείου από το πειραματικό των Αγίων Αναργύρων της Αθήνας, που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη για τριήμερη εκδρομή. Οι μαθητές άκουσαν από τους πρώην κρατούμενους τις ιστορίες τους για το Γεντί και τη χούντα. Είδαν το υλικό των αντιστασιακών οργανώσεων, μπήκαν μέσα στα θεοσκότεινα κελιά της απομόνωσης, ακούμπησαν τους ασπρισμένους τοίχους, όπου οι κρατούμενοι έγραφαν στίχους με το αίμα τους. «Πέσαν τα μάνταλα βαριά και σκοτεινιάζουν τα κελιά»… Στο βιβλίο των επισκεπτών η 5χρονη Βαρβάρα είπε στον πατέρα της να γράψει ότι είναι λάθος οι άνθρωποι να μπαίνουν στη φυλακή, γιατί πρέπει να ζουν ελεύθεροι μαζί με τις οικογένειές τους. Η μνήμη, όπως είπε στους μαθητές ο Τριαντάφυλλος Μηταφίδης, είναι ένας ιστορικός τόπος, που πρέπει να τον επισκεπτόμαστε, και το Γεντί είναι ένα εργαστήριο ιστορίας, ένας χώρος όπου πολλοί πέρασαν σκληρές μέρες, σε μία πόλη που πλήρωσε βαρύ τίμημα για την αμερικανοκίνητη χούντα, για την τελευταία πράξη του εμφυλίου πολέμου. Άλλο ένα «εργαστήριο», το ερημωμένο εδώ και χρόνια κτίριο της ασφάλειας Θεσσαλονίκης στη Βαλαωρίτου, θα ανοίξει τις πόρτες του για το κοινό μεθαύριο Τετάρτη, ανήμερα της θλιβερής επετείου του πραξικοπήματος, στις 12 το μεσημέρι.
ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΣΙΧΛΕΤΙΔΗΣ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ-Makthes.gr