Η Κίνα προβάλλει τις ναυτικές της φιλοδοξίες

Απ' ό,τι φαίνεται, οι επίσημες απόψεις που εκφράζει ο πρόεδρος Χου Ζιντάο συνοψίζονται στις λέξεις κλειδιά «ειρηνική» και «αρμονική» επιρροή, δηλαδή στο άνοιγμα της Κίνας προς τον κόσμο και, κυρίως, στο άνοιγμα του υπόλοιπου κόσμου προς την Κίνα.

Η Κίνα προβάλλει τις ναυτικές της φιλοδοξίες
«Η γαλάζια σκακιέρα» της κεντρικής επιτροπής

Του OLIVIER ZAJEC* Οι γεωπολιτικές ισορροπίες αλλάζουν πάντοτε με αργό ρυθμό. Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν στρατιωτικές δυνάμεις πολύ ισχυρότερες από εκείνες που διαθέτει ο υπόλοιπος κόσμος, ιδιαίτερα όσον αφορά το ναυτικό.
Ομως, ακόμα και σε αυτόν τον τομέα, οφείλουν στο εξής να λαμβάνουν υπόψη τους και άλλους «παίκτες», όπως η Κίνα, η οποία έχει ενταχθεί πλέον στην κλειστή λέσχη των οκτώ κρατών με τους μεγαλύτερους πολεμικούς στόλους στον κόσμο(1).

Η αντίθεση με τη δεκαετία του '50 είναι εξαιρετικά έντονη: Εκείνη την εποχή, η Κίνα κατόρθωσε, αποκλειστικά και μόνο με τη βοήθεια της Σοβιετικής Ενωσης, να αποκτήσει έναν μικρό στόλο που προοριζόταν για την άμυνα των παραλίων της. Μήπως σήμερα η Κίνα, η οποία επί πολλές χιλιετίες υπήρξε μια εσωστρεφής ηπειρωτική δύναμη, μεταμορφώνεται σε θαλασσοκράτειρα παγκόσμιας εμβέλειας, όπως υποστηρίζουν οι αμερικανικές στρατιωτικές εκθέσεις;

Το 2006, γνώρισε τεράστια επιτυχία η τηλεοπτική σειρά ντοκιμαντέρ «Daguo Juequi», παραγωγή της Κεντρικής Κινεζικής Τηλεόρασης (CCTV), με θέμα την άνοδο των μεγάλων δυνάμεων. Τα επεισόδιά της (συνολικά δώδεκα, διάρκειας πενήντα λεπτών) στηρίζονταν σε συζητήσεις με ιστορικούς και πολιτικούς ηγέτες -ανάμεσά τους και ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας Βαλερί Ζισκάρ ντ' Εστέν. Η παραγωγή, μάλιστα, θεωρήθηκε αρκετά σοβαρή ώστε να μεταδοθεί -σε αγγλική μετάφραση- από το αμερικανικό τηλεοπτικό κανάλι History Channel.

Η σειρά παρουσίαζε τη δημιουργία, τα χρόνια της ευημερίας και την κατάρρευση αυτοκρατοριών όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ολλανδία, η Γαλλία, η Αγγλία, η Ιαπωνία, η Ρωσία και οι ΗΠΑ.

Σύμφωνα με τον εμπνευστή της σειράς, Κιαν Τσενγκ Νταν, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, ο ενθουσιασμός του κινεζικού τηλεοπτικού κοινού είναι κατανοητός: «Η Κίνα μας, ο κινεζικός λαός, η κινεζική "φυλή", έχουν αναζωογονηθεί και κάνουν ξανά την εμφάνισή τους στη διεθνή σκηνή»(2).

Η τηλεοπτική παραγωγή «Daguo Juequi» προβάλλει με έμφαση τη σημασία που έδωσαν στη θαλασσοκρατορία οι μεγάλες δυνάμεις, κατά τη διάρκεια της ανόδου τους προς την παγκόσμια ηγεμονία. Πράγματι, στα περισσότερα από τα «μοντέλα» που εξετάστηκαν στη σειρά, ανεξάρτητα από το μέγεθος της κάθε χώρας και του πληθυσμού της, συναντάμε το άνοιγμα προς το εξωτερικό, τον έλεγχο των σημαντικότερων θαλάσσιων διαδρόμων αλλά και των σημείων που χρησίμευαν ως βάσεις για τον έλεγχο των ανοιχτών θαλασσών, καθώς και την τεχνολογική πρωτοπορία στη ναυπηγική τέχνη.

Σχέδιο ανάπτυξης

Αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά βρίσκονται στην καρδιά των νέων προτεραιοτήτων της κινεζικής κυβέρνησης και αποκρυσταλλώνονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στο σχέδιο για την «Υψηλή Ναυτική Τεχνολογία» του 2000 και στην κατακόρυφη άνοδο της ισχύος του Ναυτικού του Απελευθερωτικού Λαϊκού Στρατού (ΝΑΛΣ).

Από αυτή την άποψη, η «Daguo Juequi» αποτελεί μια ρήξη με τον ιδεολογικοποιημένο ιστορικό λόγο που προωθούσε επί δεκαετίες το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ). Πρόκειται για τον εξωστρεφή πραγματισμό μιας μεγάλης δύναμης που βρίσκεται σήμερα σε τροχιά εντυπωσιακής ανάπτυξης και επιθυμεί να αποφύγει την αλαζονική τύφλωση αλλά και την υστερική αίσθηση περιχαράκωσης που βύθισε στην αδυναμία την Αυτοκρατορία του Μέσου(3) τον 19ο αιώνα.

Απ' ό,τι φαίνεται, οι επίσημες απόψεις που εκφράζει ο πρόεδρος Χου Ζιντάο συνοψίζονται στις λέξεις κλειδιά «ειρηνική» και «αρμονική» επιρροή, δηλαδή στο άνοιγμα της Κίνας προς τον κόσμο και, κυρίως, στο άνοιγμα του υπόλοιπου κόσμου προς την Κίνα.

Το 2007, σε μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια ναυτικής διπλωματίας, τα κινεζικά πολεμικά πλοία πραγματοποίησαν επίσημες επισκέψεις σε γαλλικά, αυστραλιανά, ιαπωνικά, ρωσικά, σιγκαπουριανά, ισπανικά και αμερικανικά λιμάνια, ενώ συμμετείχαν και σε επιχειρήσεις για την πάταξη της πειρατείας.

Η φιλοδοξία για απόκτηση «soft power» πρέπει να εξεταστεί με βάση τόσο τις συγκυρίες σε περιφερειακό επίπεδο, όσο και τα δύο μεγαλύτερα διακυβεύματά της.

Το πρώτο αφορά τις εδαφικές διεκδικήσεις απέναντι στην Ταϊβάν και, γενικότερα, στην περίμετρο των κινεζικών χωρικών υδάτων από την οποία καθορίζεται και η έκταση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Επιπλέον, από την ικανοποίηση των διεκδικήσεων της Κίνας εξαρτάται στο προσεχές μέλλον η ελεύθερη πρόσβασή της στα ανοιχτά ύδατα του Ειρηνικού Ωκεανού και στους θαλάσσιους διαδρόμους της νοτιοανατολικής Ασίας που εκτείνονται πέρα από τη χερσόνησο της Ινδοκίνας.

Το δεύτερο διακύβευμα αφορά την προστασία των θαλάσσιων οδών μέσα από τις οποίες πραγματοποιείται ο ανεφοδιασμός της Κίνας σε ορυκτά καύσιμα της χώρας, η οποία είναι, σήμερα, ο δεύτερος μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαίου σε ολόκληρο τον κόσμο.

Για την ώρα, καθοριστική σημασία έχει το πρώτο διακύβευμα. Το Πεκίνο έχει ήδη επιτύχει τον φιλικό διακανονισμό των διαφορών για τα χερσαία σύνορα, εξομαλύνοντας τις προστριβές με τις δεκατρείς γειτονικές χώρες(4). Απομένουν μονάχα δύο διαφορές, οι οποίες δημιουργούν μια αντιπαράθεση μάλλον χαμηλής έντασης της Κίνας με το Μπουτάν και την Ινδία.

Αντίθετα, σύμφωνα με τον Λοΐκ Φρουάρ, της ομάδας στρατηγικών υποθέσεων του γαλλικού υπουργείου Αμυνας, «τα 14.500 χλμ. των θαλάσσιων συνόρων της Κίνας αποτελούν ισάριθμες ζώνες δυνητικών κρίσεων. Τα προβλήματα έχουν βαθύτατες ρίζες και παραμένουν άλυτα»(5). Συνολικά, το Πεκίνο διεκδικεί την πλήρη εθνική κυριαρχία σε τέσσερα εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλάσσιας επιφάνειας.

Οι κινεζικές αρχές επιθυμούν να αποκαταστήσουν την κυριαρχία τους στην Ταϊβάν, «ακόμα και διά της βίας αν χρειαστεί», σύμφωνα με την επίσημη θέση του Πεκίνου, έστω κι αν η επιστροφή του κόμματος Κουομιντάνγκ και του ηγέτη του Μα Γινγκ Ζέου στην εξουσία στην Ταϊπέι έχει αναθερμάνει τις σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες(6).

Η Κίνα σκοπεύει να χρησιμοποιήσει την αύξηση της ισχύος του ναυτικού της και τη -σχετική- μείωση της διαφοράς του τονάζ του κινεζικού στόλου απέναντι στο αμερικανικό πολεμικό ναυτικό, για να ασκήσει ψυχολογικές πιέσεις και να επηρεάσει την «αναπόφευκτη» εξέλιξη που θα οδηγήσει με ειρηνικό τρόπο την Ταϊβάν στους κόλπους της μητέρας πατρίδας.

Το νέο δόγμα

Η λογική που υιοθετείται είναι ο συνδυασμός αποτροπής και έλξης: Οι κινεζικοί πύραυλοι που είναι στραμμένοι προς το νησί -και η στάση των Αμερικανών- εμποδίζουν την Ταϊπέι να προχωρήσει στη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της, ενώ ταυτόχρονα η αυξανόμενη οικονομική αλληλεξάρτηση ανάμεσα στην ηπειρωτική Κίνα και την Ταϊβάν προετοιμάζει το έδαφος για μια ενδεχόμενη ενσωμάτωση του νησιού, με τρόπο παρόμοιο με εκείνον που εφαρμόστηκε στην περίπτωση του Χονγκ Κονγκ.

Ομως, η Ταϊβάν είναι ένα μονάχα από τα τετραγωνάκια αυτής της θαλάσσιας σκακιέρας. Η Κίνα βρίσκεται σε αντιπαράθεση με την Ιαπωνία εξαιτίας των νήσων Ντιαόγιου (Σενκάκου στα ιαπωνικά), που γειτνιάζουν με τη νήσο Οκινάουα, η οποία φιλοξενεί αμερικανική βάση. Το Τόκιο διακηρύσσει ότι η ιαπωνική Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη εκτείνεται 450 χλμ. δυτικά του αρχιπελάγους, γεγονός το οποίο αμφισβητεί το Πεκίνο, διεκδικώντας το σύνολο της υφαλοκρηπίδας, η οποία αποτελεί προέκταση του εδάφους του μέσα στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Σε αυτή τη διένεξη, υπάρχει και ένα ακόμη παράπλευρο διακύβευμα ενός κοιτάσματος το οποίο ενδέχεται να περιέχει 200 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου.

Η Κίνα διεκδικεί επίσης από την Ταϊβάν, το Βιετνάμ, τις Φιλιππίνες, τη Μαλαισία, το Μπρουνέι και την Ινδονησία, τις νήσους Σπράτλεϊ (Ναν Σα στα κινεζικά) και το αρχιπέλαγος Πράτας (Ντονγκ Σα). Επίσης, διαγκωνίζεται με το Βιετνάμ και την Ταϊβάν για το αρχιπέλαγος Πάρασελ (Ξι Σα).

Εξάλλου, πέρα από τις νησιωτικές διεκδικήσεις, η Κίνα αμφισβητεί σε ορισμένα σημεία τα θαλάσσια σύνορα με το Βιετνάμ και την Ιαπωνία. Επιπλέον, οι ποσοστώσεις των αλιευμάτων έχουν οδηγήσει τον νέο γίγαντα που αναδύθηκε στην Ασία σε αντιπαράθεση με τη Νότια Κορέα, την Ιαπωνία, το Βιετνάμ και τις Φιλιππίνες.

Εχουμε την τάση να ξεχνάμε ότι το Πεκίνο επεδείκνυε ανέκαθεν εξαιρετικά έντονα ανακλαστικά σε όλα τα ζητήματα που αφορούσαν τη συγκεκριμένη γεωγραφική ζώνη. Ηδη από τη δεκαετία του '50, το κινεζικό ναυτικό ανακατέλαβε διά της βίας σχεδόν όλες τις νησίδες που βρίσκονταν κοντά στα παράλια, εκδιώκοντας από αυτές τους εθνικιστές του Τσανγκ Κάι Σεκ.

Το 1974, εκμεταλλεύθηκε την ήττα του Νότιου Βιετνάμ και κατέλαβε το αρχιπέλαγος Πάρασελ. Το 1988, κατέλαβε διά της βίας τον ύφαλο Φίερι Κρος (κοντά στο αρχιπέλαγος Σπράτλεϊ), τον οποίο κατείχαν οι Βιετναμέζοι. Δικαιολογημένα ή όχι, λοιπόν, όλες οι χώρες της περιοχής, οι οποίες στο παρελθόν υπήρξαν υποτελείς της Αυτοκρατορίας του Μέσου, φοβούνται τις ναυτικές φιλοδοξίες που εκφράζει άλλη μία φορά το Πεκίνο.

Βέβαια, σύμφωνα με τα σχέδια που εκπόνησε τη δεκαετία του '80 ο Λίου Χούα Κινγκ(7), ο σημαντικότερος στόχος του Πεκίνου δεν είναι η ιδιοποίηση του πλούτου των πετρελαίων ή των αλιευμάτων της Θάλασσας της Νότιας Κίνας, αλλά η πρόσβαση του κινεζικού στόλου στην ανοιχτή θάλασσα. Σε πρώτη φάση, το ζητούμενο είναι να επιβάλει την αδιαμφισβήτητη παρουσία του στο δυτικό τμήμα μιας «πράσινης γραμμής» η οποία ξεκινάει από την Ιαπωνία και καταλήγει στη Μαλαισία, περνώντας από την Ταϊβάν και τις Φιλιππίνες.

Ο πρώτος ανταγωνιστής είναι το ιαπωνικό ναυτικό, το οποίο το Πεκίνο έχει αρχίσει να «δοκιμάζει» με συνεχείς παραβιάσεις που πραγματοποιούν τα κινεζικά υποβρύχια -στις οποίες περιλαμβάνεται και ένα επεισόδιο, τον Μάιο του 2004, στο οποίο ενεπλάκη ένα κινεζικό πυρηνικό υποβρύχιο.

Σε δεύτερη φάση, το Πεκίνο θα προσπαθήσει να διασπάσει την ασυνεχή «Γραμμή Μαζινό» για να περάσει από τα αβαθή ύδατα της Θάλασσας της Ανατολικής Κίνας και της Νότιας Κίνας στα «γαλανά νερά» μιας λεκάνης που εκτείνεται από την Ιαπωνία ως την Ινδονησία και περνάει από το Γκουάμ, την αμερικανική αεροναυτική βάση στην οποία στηρίζεται η αμερικανική παρουσία στον δυτικό Ειρηνικό.

Η Ταϊβάν αποτελεί το κυριότερο εμπόδιο για το πέρασμα από την «πράσινη γραμμή» των περιοχών με τα αβαθή ύδατα, στην «μπλε γραμμή» των ωκεάνιων υδάτων στα οποία περιπολεί ο 7ος αμερικανικός στόλος. Τον Ιανουάριο του 2008, ο Κο Τσεν Χενγκ, υφυπουργός Αμυνας της Ταϊβάν, κατήγγειλε την έντονη δραστηριότητα του κινεζικού ναυτικού στην περιοχή του πορθμού Μπάσι που χωρίζει την Ταϊβάν από τις Φιλιππίνες.

Ασφαλείς διάδρομοι

Μόλις το εμπόδιο πάψει να υφίσταται, το κινεζικό ναυτικό θα διαθέτει μεγαλύτερη ελευθερία για να αφοσιωθεί στην υλοποίηση του δεύτερου στόχου του: να καταστήσει, όσο γίνεται πιο γρήγορα, τους ασφαλείς διαδρόμους της νότιας Ασίας μέσα από τους οποίους πραγματοποιείται ο ανεφοδιασμός της χώρας σε πετρέλαιο.

Ο πρώτος από τους διαδρόμους χρησιμοποιείται από πετρελαιοφόρα μικρότερα των 100.000 τόνων, που εκτελούν το δρομολόγιο από την Αφρική ή τη Μέση Ανατολή ως τη νότια Κίνα μέσω του πορθμού της Μαλάκας. Αντιθέτως τα γιγάντια πετρελαιοφόρα που έρχονται από αυτές τις δύο περιοχές περνάνε από τους πορθμούς της Σοντ και του Γκάσπαρ(8).

Ο τρίτος διάδρομος ξεκινάει από τη Λατινική Αμερική και περνάει μέσα από τα ύδατα των Φιλιππίνων. Ο τέταρτος, ο οποίος αποτελεί εναλλακτική λύση για τα πετρελαιοφόρα που έρχονται από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, ακολουθεί μια μακρά διαδρομή, περνώντας από τα στενά του Λομπόκ και του Μασακάρ της Ινδονησίας, από τις Φιλιππίνες και τον δυτικό Ειρηνικό, για να καταλήξει στα κινεζικά λιμάνια.

Η Μαλάκα αποτελεί το κυριότερο πέρασμα, απ' όπου διέρχεται το 80% των κινεζικών εισαγωγών πετρελαίου: σε περίπτωση σύγκρουσης, η εξάρτηση θα αποδειχθεί ανησυχητική. Ετσι, το Πεκίνο προσπαθεί να διαφοροποιήσει τις προσβάσεις του, αναπτύσσοντας, για παράδειγμα, το σιδηροδρομικό δίκτυο που συνδέει τις χώρες της Ενωσης των Κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN)(9).

Ταυτόχρονα προωθεί το σχέδιο του κινεζοβιρμανικού πετρελαιαγωγού Σίτβε-Κουν Μινγκ(10), ενισχύοντας την παραγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου των υπεράκτιων κοιτασμάτων της Βιρμανίας και της Ταϊλάνδης, ενώ στα σχέδιά του είναι και η διάνοιξη διώρυγας στον ισθμό του Κρα, στο νότιο τμήμα της Ταϊλάνδης -μια περιοχή στην οποία δραστηριοποιείται εδώ και πολλά χρόνια ένα αυτονομιστικό κίνημα.

Ομως, τα νέα σχέδια -τα οποία δεν είναι εύκολο να υλοποιηθούν- θα περιορίσουν μονάχα εν μέρει την εξάρτηση της Κίνας από τους τέσσερις ενεργειακούς διαδρόμους. Καθώς η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΚ έχει την υποχρέωση να καταστήσει ασφαλείς τους διαδρόμους, τόσο όσον αφορά την πειρατεία, η οποία βρίσκεται σε διαρκή έξαρση, όσο και απέναντι στις (πραγματικές ή υποτιθέμενες) βλέψεις των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας ή της Ινδίας, ενισχύει την πολιτική του «ναυτικού ανοικτής θαλάσσης».

Το Πεκίνο δημιουργεί αυτό που αποκαλεί «μαργαριταρένιο κολιέ», δηλαδή μια σειρά μόνιμων κινεζικών βάσεων στις ακτές του Ινδικού Ωκεανού και στις θαλάσσιες οδούς που οδηγούν στον πορθμό της Μαλάκας (στις νήσους Κόκος της Βιρμανίας, στο Τσίταγκονγκ του Μπαγκλαντές, στο Μοράο των Μαλδίβων και στο Γκβαντάρ του Πακιστάν), ενώ επιδιώκεται και η δημιουργία βάσεων ακόμη και στις ακτές της Αφρικής, η οποία ανοίγεται ολοένα και περισσότερο στις κινεζικές επενδύσεις.

Για την κατασκευή και τη συντήρηση των εγκαταστάσεων στις συμμαχικές χώρες διατίθενται αφειδώς κονδύλια και εργατικό δυναμικό. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις το Πεκίνο φτάνει στο σημείο να προσφέρει ακόμα και πολεμικά πλοία, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να προστατεύσουν τις υπεράκτιες εγκαταστάσεις άντλησης που βρίσκονται στις ζώνες εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων τους(11).

Εκτός από τις ΗΠΑ, που προβλέπουν ότι ο Ειρηνικός θα έχει κατά τη διάρκεια της επόμενης πεντηκονταετίας τεράστια στρατηγική σημασία, η Κίνα έχει στη συγκεκριμένη ζώνη άλλους δύο σημαντικούς ανταγωνιστές: την Ινδία και την Ιαπωνία. Μια έντονη δυσπιστία χωρίζει τους δύο δημογραφικούς γίγαντες: πράγματι, η Κίνα ήταν εκείνη που υποστήριζε για μεγάλο χρονικό διάστημα το Πακιστάν στο ζήτημα του Κασμίρ και συνεχίζει να προσφέρει στο Ισλαμαμπάντ τον κυριότερο στρατιωτικό εξοπλισμό του.

Το Νέο Δελχί, το οποίο φιλοδοξεί να αποκτήσει στη διεθνή σκηνή το ίδιο ειδικό βάρος που διαθέτει το Πεκίνο (μια περιφερειακή δύναμη με παγκόσμιες βλέψεις), έχει αντίστοιχες ναυτικές φιλοδοξίες και διευρύνει τον στόλο του, του οποίου η στρατηγική αποστολή συνίσταται στο να μετατρέψει τον Ινδικό Ωκεανό σε «Ωκεανό των Ινδών». Συνεπώς, η κινεζική στρατηγική του «μαργαριταρένιου κολιέ» εκλαμβάνεται ως παρέμβαση στον ζωτικό χώρο της Ινδίας.

Κοινά γυμνάσια

Για να εδραιώσει την κυριαρχία της σε αυτό που θεωρεί ως το «mare nostrum» της, η Ινδία ναυπηγεί δύο αεροπλανοφόρα (το πρώτο θα μπορεί να αναλάβει επιχειρησιακή δράση το 2010), ενώ ένα τρίτο, το οποίο αγόρασε μεταχειρισμένο από τη Ρωσία, βρίσκεται υπό εκσυγχρονισμό. Ο στόλος των υποβρυχίων της διαθέτει γαλλική τεχνολογία (υποβρύχια τύπου Scorpene), η οποία είναι ανώτερη της κινεζικής.

Ομως, από την άλλη πλευρά, η Κίνα και η Ινδία, που βρίσκονται σε φάση αλληλοπαρατήρησης, αποφεύγουν επιμελώς οποιαδήποτε ένταση στις θάλασσες. Μάλιστα, παρατηρείται πρόοδος στις σχέσεις ανάμεσα στις ναυτικές δυνάμεις των δύο χωρών: Μετά τη σύναψη της συμφωνίας στρατηγικής συνεργασίας, τον Απρίλιο του 2005, τα κοινά ναυτικά γυμνάσια των δύο χωρών διαδέχονται το ένα το άλλο.

Οσο για τις κινεζοϊαπωνικές σχέσεις, βρίσκονται σε μια φάση εξαιρετικής έντασης. Το ιαπωνικό ναυτικό, το οποίο είναι ισχυρό και πολύ πιο σύγχρονο από το κινεζικό, επιδίδεται εδώ και καιρό σε κοινά γυμνάσια με το αμερικανικό.

Ωστόσο, η διαμάχη για τα Σενκάκου έδωσε την εικόνα μιας Ιαπωνίας που δεν μπορεί να κρύψει τον εκνευρισμό της, καθώς δεν έχει ελευθερία κινήσεων εξαιτίας του ειρηνιστικού συντάγματός της -στο οποίο ασκείται κριτική από ένα διαρκώς διογκούμενο εθνικιστικό ρεύμα. Επιπλέον, η Ιαπωνία εμφανίζεται αναποφάσιστη για τη στάση που οφείλει να κρατήσει απέναντι στις προκλήσεις του Πεκίνου.

Εκτός από το Νέο Δελχί και το Τόκιο, η αύξηση της ναυτικής ισχύος της Κίνας ανησυχεί και άλλες, μικρότερες χώρες, από τη Μαλαισία και την Ινδονησία ως τη Σιγκαπούρη, οι οποίες ενισχύουν σοβαρά και εκσυγχρονίζουν με ταχύτατο ρυθμό τους στόλους τους.

Φοβούνται ότι, καθώς η Ουάσιγκτον έχει εμπλακεί στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, δεν θα μπορέσει να εμποδίσει την ανάδειξη της Κίνας σε κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή. Ανησυχούν, επίσης, μήπως η προσωρινή χαλαρότητα και επιείκεια που επιδεικνύουν οι Αμερικανοί εξελιχθεί σε μόνιμη υποστήριξη.

Συνειδητοποιώντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ, τα κινεζικά ναυπηγεία εργάζονται εντατικά αξιοποιώντας το μέγιστο του παραγωγικού δυναμικού τους, από την Κίτρινη Θάλασσα ώς τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Παράλληλα με την οικονομική έκρηξη ενός έθνους του οποίου το 90% του εξωτερικού εμπορίου πραγματοποιείται μέσα από τις θαλάσσιες οδούς, πολλαπλασιάζονται με ταχείς ρυθμούς και οι ναύσταθμοι, τα παραποτάμια λιμάνια, οι υδατοφράκτες, οι προστατευμένες βάσεις υποβρυχίων, στις οποίες περιλαμβάνεται και η νέα βάση της Σάνια, στη νήσο Χαϊνάν.

Το 2006, οι βιομηχανίες που είχαν σχέση με τη θάλασσα αντιπροσώπευαν το 10% του κινεζικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, ενώ επτά από τα σημαντικότερα λιμάνια σε ολόκληρο τον κόσμο είναι κινεζικά. Η προσπάθεια που καταβάλλεται αφορά τόσο το πολεμικό όσο και το εμπορικό ναυτικό. Το σχέδιο «Υψηλή Θαλάσσια Τεχνολογία» συμπλήρωσε τη ναυπηγική φρενίτιδα χρηματοδοτώντας παράλληλα προγράμματα που εδραίωναν την αυτονομία του στόλου: δορυφορικό σύστημα πλοήγησης, σύστημα Beidou, μέσα επιτήρησης των θαλασσών και ανάπτυξη των ναυπηγείων.

Στο εμπορικό ναυτικό, η Κίνα είναι, από το 1995, η τρίτη μεγαλύτερη ναυπηγική δύναμη μετά την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα, των οποίων απειλεί την κυριαρχία. Καθώς στηρίζεται σε δύο γιγάντιες επιχειρήσεις, την China State Shipbuilding Corporation (CSSC) και την China Shipbuilding Industry Corporation (CSIC), είναι πολύ πιθανό μέχρι το 2020 να έχει γίνει η πρώτη ναυπηγική δύναμη στον κόσμο. Κι αυτό κάθε άλλο παρά αδιάφορο είναι: Στον εθνικό σχεδιασμό δεν γίνεται διάκριση ανάμεσα στη ναυπήγηση πολεμικών και εμπορικών πλοίων, η οποία εξάλλου πραγματοποιείται από τα ίδια ναυπηγεία.

Αλλαγή γραμμής

Στον στρατιωτικό τομέα, στην πέμπτη Λευκή Βίβλο που συντάχθηκε το 2006(12), συμπυκνώνεται το βάρος που προσδίδει το Πεκίνο σε οτιδήποτε αφορά τις θάλασσες. Μάλιστα, πρέπει να σημειωθεί ότι η αφύπνιση ξεκίνησε τη δεκαετία του '90. Οι προτεραιότητες μετατοπίζονται, από τον στρατό ξηράς που κυριαρχούσε παραδοσιακά, προς το ναυτικό και την αεροπορία.

Στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΚ, καθώς και στην ισχυρή Κεντρική Στρατιωτική Επιτροπή, η οποία αποτελεί παρακλάδι της, περιλαμβάνονται ολοένα περισσότεροι αξιωματικοί του ναυτικού και της αεροπορίας(13): Το 2007, οι τελευταίοι αποτελούσαν το 25% της στρατιωτικής ελίτ, έναντι 14% το 1992.

Αντίστοιχες αλλαγές παρατηρούνται σε όλα τα μείζονα συστήματα των ένοπλων δυνάμεων. Καθένας από τους τρεις στόλους (Ανατολικό Ναυαρχείο με έδρα τη Σαγκάη, Νότιο Ναυαρχείο στο Ζαν Ζιάνγκ και Βόρειο στο Τσινγκ Τάο) διαθέτει τη δική του αεροναυτική πτέρυγα, που περιλαμβάνει βομβαρδιστικά και καταδιωκτικά αεροσκάφη.

Παραλαμβάνουν δε ολοένα πιο σύγχρονα όπλα, όπως τα αντιτορπιλικά αντιαεροπορικής προστασίας Luyang ή οι «αόρατες» φρεγάτες Ma'anshan κινεζικής κατασκευής, οι οποίες αντικαθιστούν τις φρεγάτες κλάσης Jiangwei που ναυπηγήθηκαν τη δεκαετία του 1990. Ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ο κινεζικός στόλος διέθετε περισσότερες από πεντακόσιες ακταιωρούς, ο αριθμός τους σήμερα έχει μειωθεί στο ήμισυ. Αντίθετα, έχει αυξηθεί η ισχύς του στόλου ανοικτής θαλάσσης, ο οποίος αριθμεί, εξήντα μονάδες(14).

Σημαντική προσπάθεια έχει καταβληθεί επίσης στον τομέα των αμφίβιων επιχειρήσεων. Εχουν ναυπηγηθεί περίπου εκατό σκάφη με τα οποία μπορούν να υλοποιηθούν οι βλέψεις της Κίνας στις νήσους Σπράτλεϊ ή στην Ταϊβάν. Επίσης, έχουν παραγγελθεί ναρκαλιευτικά, πυραυλάκατοι και νέα πετρελαιοφόρα για τον ανεφοδιασμό του στόλου σε καύσιμα. Συχνά, στη ναυπηγική προσπάθεια συμμετέχουν και ξένες χώρες: Η Κίνα προμηθεύεται αυστραλιανά καταμαράν υψηλών ταχυτήτων, τύπου WPC, ρωσικά αντιτορπιλικά Sovremenny και υποβρύχια Kilo, ιταλικά και γαλλικά οπλικά συστήματα μάχης και ολλανδικά πυροβόλα ειδικά σχεδιασμένα για πολεμικά πλοία(15).

Καινούρια πλοία

Συγχρόνως εισάγει, αντιγράφει, προσαρμόζει στις ανάγκες της και -προς μεγάλη έκπληξη των προμηθευτών της- συχνά βελτιώνει ό,τι την ενδιαφέρει περισσότερο. Ωστόσο, σε ορισμένους τομείς, όπως ο ηλεκτρονικός πόλεμος, οι κινητήρες και τα συστήματα μάχης των πλοίων, εξακολουθεί να εξαρτάται από τους ξένους και ιδιαίτερα από τη Ρωσία.

Τα υποβρύχια κατέχουν σημαντική θέση στον σχεδιασμό του Πεκίνου για τις θάλασσες. Καθώς η Κίνα δεν διαθέτει κανένα αεροπλανοφόρο, παρά τις επίμονες φήμες για την είσοδο στην ενεργό υπηρεσία του Varyag, το οποίο αγοράστηκε από τη Ρωσία (και εξακολουθεί να βρίσκεται ελλιμενισμένο), μονάχα τα σύγχρονα υποβρύχια θα μπορούσαν ενδεχομένως να λειτουργήσουν ως κάποια δύναμη αποτροπής απέναντι στον 7ο αμερικανικό στόλο, ο οποίος, από τις βάσεις του στο Γκουάμ, στην Ιαπωνία και στη Νότια Κορέα εξακολουθεί να αποτελεί την κυριότερη εγγύηση για την αυτονομία της Ταϊβάν.

Ο κινεζικός στόλος θα μπορούσε να στηριχθεί στα πέντε επιθετικά πυρηνικά υποβρύχιά του, καθώς και σε ένα πυρηνικό υποβρύχιο το οποίο μπορεί να εκτοξεύσει βαλλιστικούς πυραύλους -σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, μπορεί να φέρει δώδεκα έως δεκαέξι πυρηνικούς βαλλιστικούς πυραύλους με βεληνεκές έως 3.500 Km). Επιπλέον, εκτός από τα παραπάνω υποβρύχια, που κινούνται με πυρηνική ενέργεια, διαθέτει περίπου τριάντα ντιζελοκίνητα-ηλεκτροκίνητα υποβρύχια, ενώ βρίσκονται στο στάδιο της ναυπήγησης περισσότερα από είκοσι νέα υποβρύχια.

Αυτό το οπλοστάσιο ανησυχεί τον 7ο στόλο, η ηγεσία του οποίου πολιορκεί το Κογκρέσο και τον Λευκό Οίκο προειδοποιώντας ότι, από το 2020, ο στόλος των κινεζικών υποβρυχίων θα ξεπερνάει τον αριθμό των αμερικανικών «μαύρων πλοίων» στον Ειρηνικό.

Πρόσφατα, ορισμένοι πολιτικοί με μεγάλη επιρροή, όπως ο Ντάνκαν Χάντερ(16), ευαισθητοποιήθηκαν για το ζήτημα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, κατά τη διάρκεια του 2007, τα κινεζικά πυρηνικά επιθετικά υποβρύχια πραγματοποίησαν περισσότερες περιπολίες απ' όσες κατά τη διάρκεια ολόκληρης της προηγούμενης πενταετίας. Η ίδια ανησυχία διαφαίνεται και στην ετήσια έκθεση του Πενταγώνου για την κινεζική στρατιωτική ισχύ(17).

Βέβαια, πιθανότατα οι ανησυχίες δεν ευσταθούν ιδιαίτερα: κανένας δεν γνωρίζει με ακρίβεια τις -πιθανότατα χαμηλές- επιδόσεις των καλύτερων από τα κινεζικά υποβρύχια. Επιπλέον, ο αμερικανικός στόλος διαθέτει πενήντα τρία σύγχρονα επιθετικά πυρηνικά υποβρύχια (δηλαδή διπλάσιο αριθμό απ' όσα διαθέτουν τα πολεμικά ναυτικά των υπόλοιπων χωρών της υφηλίου), δώδεκα από τα δεκαπέντε αεροπλανοφόρα που υπάρχουν παγκοσμίως, καθώς κι έναν ασύγκριτο αεροπορικό ανθυποβρυχιακό στόλο.

Εξάλλου, το τελευταίο τεύχος της αμερικανικής Quadrennial Defense Review(18), η οποία κρατάει ουδέτερη στάση απέναντι στο ζήτημα, κάνει λόγο περισσότερο για συνεργασία και λιγότερο για αντιπαράθεση.

Η κατάσταση που επικρατεί στις θάλασσες της νότιας Ασίας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ξεκάθαρος ανταγωνισμός των εξοπλισμών. Πρόκειται για μια αντίθεση με εξαιρετικά μεταβλητή γεωμετρία ανάμεσα σε δύο πλευρές: στην τετράδα των στόλων των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ινδίας, της Αυστραλίας και της Ιαπωνίας, και στο δίδυμο των στόλων της Κίνας και του Πακιστάν.

Απ' ό,τι φαίνεται, οι ναυτικές φιλοδοξίες της Κίνας οφείλονται στο αίσθημα στέρησης που προκαλεί η ανάμνηση του πώς μια υπερήφανη μεγάλη δύναμη αμέλησε πριν από τετρακόσια χρόνια να κάνει το βήμα που θα της είχε επιτρέψει να κυριαρχήσει σε ολόκληρη την υφήλιο, την εποχή που εκδηλώθηκε πρώτη φορά η παγκοσμιοποίηση, την οποία, τελικά, σφετερίστηκαν οι «βάρβαροι» Δυτικοί.

Οι πρωτοπόροι

Εκείνη την εποχή, οι Κινέζοι ήταν πρωτοπόροι στην πλοήγηση με βάση τους αστρονομικούς υπολογισμούς και τη χρήση της πυξίδας, ενώ είχαν «εφεύρει» την άγκυρα, την εκτύπωση των ναυτικών χαρτών, το βαρούλκο για τις άγκυρες του πλοίου και την κινητή τρόπιδα. Λέγεται, επίσης, ότι είχαν αρχίσει να ναυπηγούν γιγάντια πλοία που διέθεταν πολλά κατάρτια, με έναν νέο τύπο αρματωσιάς που τους επέτρεπε να περιστρέφονται(19).

Οι ζόνκες τους (τα παραδοσιακά κινεζικά πλοία με τη χαρακτηριστική μορφή) διέθεταν στεγανά διαμερίσματα και τιμόνι που στηριζόταν σε ποδόστημα. Ολες αυτές τις καινοτομίες τις τελειοποίησαν οι Δυτικοί και τις χρησιμοποίησαν για... να ταπεινώσουν τη μεγάλη Αυτοκρατορία του Μέσου.

Στα τέλη της δυναστείας Μινγκ, η Κίνα αδιαφόρησε για την ανοιχτή θάλασσα και ξέχασε τα κατορθώματα των θαλασσοπόρων του 15ου αιώνα. Η πλέον εμβληματική μορφή υπήρξε ο ναύαρχος Ζενγκ Χε, ο οποίος οδήγησε τον στόλο του αυτοκράτορα -διέθετε περισσότερα από τριακόσια πλοία- στην εξερεύνηση των ωκεανών του κόσμου(20). Μάλιστα, η χώρα έφθασε στο σημείο να θεσπίσει την ποινή του θανάτου για όσους κατασκεύαζαν πλοία ανοικτής θαλάσσης. Σήμερα, αναγνωρίζεται ότι αυτή η τακτική υπήρξε μεγάλο σφάλμα και καταβάλλεται προσπάθεια για την αξιοποίηση αυτής της κληρονομιάς.

Αραγε, τι θα φέρει το μέλλον σε αυτά τα ταραγμένα νερά της νοτιοανατολικής Ασίας; Ηδη έχουν πολλαπλασιαστεί οι αμερικανικές πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην εδραίωση των ανταλλαγών και τη συνεργασία ανάμεσα στις ναυτικές δυνάμεις των χωρών της ηπείρου, του ινδικού και του ιαπωνικού ναυτικού, αλλά και του κινεζικού: χωρίς αμφιβολία, οι Ηνωμένες Πολιτείες επιθυμούν να ελέγξουν -όσο αυτό είναι δυνατόν- την ενίσχυση του τελευταίου, η οποία αναμένεται να πραγματοποιηθεί με ταχύτατο ρυθμό.

Αλλαγή πλεύσης

Ο πιο πρόσφατος ελιγμός των ΗΠΑ, η Global Maritime Partnership Initiative, η οποία προτάθηκε από το αμερικανικό ναυτικό το 2007, αποσκοπεί σε μια παγκόσμια ναυτική συμμαχία: η πρόταση απευθύνεται σε κάθε «σύμμαχο» (μεταξύ των οποίων και η Κίνα) ο οποίος καλείται να συμμετάσχει σε έναν «στόλο χιλίων σκαφών» (thousand ship fleet) με αποστολή την αντιμετώπιση της πειρατείας.

Σύμφωνα με τον Γιάνγκ Γι, διευθυντή του Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών του Πανεπιστημίου Αμυνας του κινεζικού στρατού, δεν είναι βέβαιο ότι η Κίνα θα δεχθεί παρόμοιες προτάσεις, τουλάχιστον όσο δεν θα έχει εντοπίσει τις υστερόβουλες σκέψεις που κρύβονται πίσω από αυτές, τα κίνητρά τους και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες που θα μπορούσαν να έχουν γι' αυτήν(21).

Είναι δε μάλλον αποφασισμένη να μην αφήσει κανέναν παρελκυστικό ελιγμό να της κλέψει τη δεύτερη ιστορική ευκαιρία της να αναδυθεί ως παγκόσμια ναυτική δύναμη. Απ' ό,τι φαίνεται, ο «κίτρινος κίνδυνος» ανήκει στη σφαίρα του φανταστικού.

Ομως, από την άλλη πλευρά, η Κίνα, η οποία δεν έχει ξεχάσει ούτε τους Πολέμους του Οπίου, ούτε τη λεηλασία του θερινού ανακτόρου του αυτοκράτορα(22), δεν σκοπεύει να επιτρέψει σε κανέναν να την απειλήσει ή να την εξαναγκάσει με τη βία σε ενέργειες που δεν επιθυμεί. Γι' αυτόν τον λόγο, λαμβάνει ορισμένες «προφυλάξεις». Αν και απέχει πολύ από την υπεροπλία απέναντι στον πανίσχυρο αμερικανικό στόλο, η ιστορία χρησιμεύει ως πυξίδα και ως προειδοποίηση για το κινεζικό ναυτικό.

Ετσι, ακόμα και το παραμικρό επίτευγμά του λαμβάνει συμβολικές διαστάσεις. Το 1989, το πρώτο σκάφος του κινεζικού ναυτικού που επισκέφθηκε επίσημα τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ένα εκπαιδευτικό πλοίο.

Τότε κανένας δεν σκέφθηκε να σχολιάσει το όνομά του: Ζενγκ Χε.

1. ΗΠΑ (2.900.000 τόνοι), Ρωσία (1.100.000), Κίνα (850.000), Ηνωμένο Βασίλειο (470.000), Ιαπωνία (432.000), Γαλλία (307.000), Ινδία (240.000), Ιταλία (143.000).

2. Joseph Kahn, «China, shy giant, shows signs of shedding its false modesty», «The New York Times», 9 Δεκεμβρίου 2006, http://www. nytimes.com/2006/12/09/world/asia/09china.html?_r=1

3. (Σ.τ.μ.): Οι Κινέζοι θεωρούσαν ότι η αυτοκρατορία τους αποτελεί το κέντρο του κόσμου και την αποκαλούσαν «Αυτοκρατορία του Μέσου».

4. Αφγανιστάν, Βιρμανία, Μπουτάν, Βόρεια Κορέα, Καζακστάν, Κιργισία, Λάος, Μογγολία, Νεπάλ, Πακιστάν, Ρωσία, Τατζικιστάν, Βιετνάμ.

5. «La Revue de defense et de securite collective», Παρίσι, Μάιος 2007, σελ. 31.

6. (Σ.τ.μ.): Καθώς οι πραγματικά ελεύθερες εκλογές αποτελούν πολύ πρόσφατη κατάκτηση για την Ταϊβάν, μονάχα το 2000 έγινε δυνατόν να σπάσει το μονοπώλιο της εξουσίας που κατείχε από το 1949 το αυταρχικό κόμμα Κουομιντάνγκ και να ανέλθουν στην εξουσία οι οπαδοί της ανακήρυξης της ανεξαρτησίας του νησιού. Αντίθετα, το Κουομιντάνγκ, το εθνικιστικό κόμμα του Τσανγκ Κάι Σεκ, το οποίο ηττήθηκε στον κινεζικό εμφύλιο από τους κομμουνιστές του Μάο και του οποίου τα υπολείμματα κατέφυγαν στη Φορμόζα (κατόπιν Ταϊβάν), σκόπευε να χρησιμοποιήσει το νησί ως εφαλτήριο για την ανακατάληψη της ηπειρωτικής Κίνας και πάντα θεωρούσε την Ταϊβάν αναπόσπαστο κομμάτι της χώρας, της οποίας, ωστόσο, απεχθανόταν το κομμουνιστικό καθεστώς.

7. Βλέπε Alexandre Sheldon-Duplaix, «La marine de l'Armee populaire de liberation de 1949 a nos jours», στη «Revue historique des armees», no 230, Παρίσι, 2003. Ο Λίου υπήρξε επίσης ο πρώτος επικεφαλής του κινεζικού ναυτικού που επισκέφθηκε επίσημα τις Ηνωμένες Πολιτείες, το 1985.

8. Ο πορθμός της Σοντ χωρίζει τη νήσο Ιάβα από τη νήσο Σουμάτρα. Ο πορθμός Γκάσπαρ χωρίζει τις νήσους Μπάνγκα και Μπέλιτουνγκ στην Ινδονησία.

9. Βλέπε Xavier Montheard, «Οταν το τρένο θα σφυρίξει στο Λάος», «Le Monde diplomatique» -«Κ.Ε.», 31-8-2008, http://www.monde-diploma tique.gr/spip.php?article218

10. Η Σίτβε βρίσκεται στη δυτική ακτή της Βιρμανίας, ενώ το Κουν Μινγκ είναι ποτάμιο λιμάνι του Γιουνάν, στη νότια Κίνα.

11. Τον Οκτώβριο του 2007, η Κίνα προσέφερε εννέα ακταιωρούς στην Καμπότζη για να προστατεύσει τις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της στον Κόλπο της Ταϊλάνδης. Βλέπε «Defense News», διεθνής έκδοση, Σπρίνγκφιλντ (Βιρτζίνια), 18 Φεβρουαρίου 2008, σελ. 1.

12. Η πρώτη κινεζική Λευκή Βίβλος εκδόθηκε το 1998.

13. Βλέπε Li Cheng και Scott W. Harold, «China's new military elite», «China Security,» τόμος 3, τεύχος 4, Ουάσιγκτον, φθινόπωρο 2007, σελ. 72.

14. Ενα πολεμικό σκάφος θεωρείται «ανοικτής θαλάσσης» όταν ξεπερνάει τους 2.000 τόνους.

15. Βλέπε Bernard Dreyer, «La montee en puissance maritime de la Chine», «Defense», Παρίσι, Δεκέμβριος 2005.

16. Ρεπουμπλικάνος εκπρόσωπος της Καλιφόρνιας στο Κογκρέσο, ο οποίος συνήθως υπερασπίζεται τις δαπάνες του προϋπολογισμού που διατίθενται για την αμερικανική πολεμική βιομηχανία.

17. Βλέπε www.defenselink.mil/pubs/pdfs/070523-China-Military-Ρο wer-final.pdf Πολλοί ευρωπαίοι και αμερικανοί αναλυτές καταγγέλλουν την κινδυνολογία και τις ανακρίβειες αυτής της έκθεσης, χωρίς, ωστόσο, να αρνούνται το γεγονός ότι η Κίνα έχει κάνει προόδους.

18. Η «Quadrennial Defense Revue» (QDR) επικαιροποιείται και ενημερώνεται κάθε τέσσερα χρόνια από το αμερικανικό υπουργείο Αμυνας και παρουσιάζει την αμυντική στρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών σε ορίζοντα εικοσαετίας.

19. Βλέπε UCLA center for Chinese Studies, www.internatio nal.ucla.edu/china

20. Ως ναύαρχος, ο Ζενγκ Χε πραγματοποίησε την περίοδο 1405-1433 επτά ταξίδια στους ωκεανούς.

21. China Security, ό.π.

22. Πρόκειται για τους πολέμους που πραγματοποιήθηκαν για την επιβολή της εισαγωγής του οπίου στην Κίνα, αρχικά μονάχα από τους Αγγλους (1839-1842) και στη συνέχεια από τη γαλλοβρετανική συμμαχία (1858-1860). Τον Οκτώβριο του 1860, τα στρατεύματά της λεηλάτησαν το θερινό ανάκτορο του αυτοκράτορα. Βλέπε την επιστολή του Βίκτορα Ουγκό στον λοχαγό Μπάτλερ («Lettre au capitaine Butler»), η οποία αναδημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2004 από τη «Le Monde diplomatique».

*Υπεύθυνος μελετών της Compagnie europeenne d' intelligence strategique (Παρίσι).